Wat is de relatie tussen een mosterdpotje, edelhertgewei, mondharmonica en een luchtafweerbatterij? Het zijn allemaal bodemvondsten bij de graafwerkzaamheden voor de nieuwe woonwijk op de voormalige Vliegbasis Soesterberg. Archeoloog Nick Warmerdam schetst een beeld van het leven van eerdere bewoners van dit bijzondere gebied, aan de hand van de schatten die hij met zijn team opduikt in Soesterberg.
Archeoloog Nick Warmerdam van het Bureau voor Archeologie en Bouwhistorie (BAAC) begeleidt de opsporingswerkzaamheden naar Niet Gesprongen Explosieven. Hij kijkt in het veld dagelijks mee en documenteert en registreert alle vondsten en sporen die bij de graafwerkzaamheden worden gevonden. De verwachting is - op basis van vooronderzoek - in het gebied een FLAK-stelling (Duits luchtdoelgeschut), verbonden door loopgraven, aan te treffen.
Wat is de favoriete vondst van de conflictarcheoloog? “Voor mij is juist het geheel aan sporen en vondsten op een specifieke plek bijzonder. Samen vertellen deze resten een vaak uniek verhaal over het gebruik van het gebied en de mensen die hierin hebben geleefd”, aldus Nick. Als mooi voorbeeld op de vliegbasis noemt hij één van de twee Duitse luchtafweerbatterijen uit de Tweede Wereldoorlog. Deze is in de afgelopen weken door het BAAC-team onderzocht.
Luchtafweerstellingen
Nick licht toe: “In de oorlog lagen er meerdere ketens van dergelijke luchtafweerstellingen in de regio om het luchtruim boven Fliegerhorst – vliegbasis - Soesterberg te beschermen tegen vijandelijke aanvallen vanuit de lucht.” De onderzochte batterij had een oppervlakte van meer dan twee hectare, was permanent door militairen bewoond en voorzien van relatief duurzame bouwwerken, zoals munitiebunkers, barakken en beschoeide loopgraven.
Het vondstmateriaal dat tot nu toe is aangetroffen laat zowel het dagelijkse dienstleven zien als de vrijetijdsbesteding en het daadwerkelijke oorlogsgeweld. “In eerste instantie waren de mannen hier aanwezig om het luchtruim te bewaken en de batterij te bemannen. Omdat ze hier ook daadwerkelijk in de nabijheid van hun stukken geschut verbleven, gebeurde er veel meer in het complex dan alleen het uitvoeren van de belangrijkste werktaken. Het was in feite een klein dorpje op zichzelf”, vertelt hij.
Mosterdpotjes
“Op basis van de vondsten lijkt het leven er op het eerste gezicht relatief goed te zijn geweest. Een groot deel van het materiaal bestaat uit alledaagse objecten zoals tandenborstels, tandpasta, scheermessen, gebroken borden en vergelijkbaar afval dat typisch is voor het dagelijkse leven.” Grappig detail: “Wat wel opvallend veel aanwezig was, waren lege mosterdpotjes. In elke kuil werden tot nu toe meerdere van deze typische potjes teruggevonden. Mosterd zal een geliefde toevoeging zijn geweest aan het eten.”
Schnaps
Naast slapen, eten en drinken waren de barakken ook decor van de nodige vrije avonden. Nick: “Op deze vrije momenten werd gedronken, gekaart en muziek gedraaid of gespeeld. Bewijs hiervoor zijn drie mondharmonica’s, een compleet kaartspel en vele alcohol gerelateerde vondsten, zoals flessen schnaps, bier en wijn.” Het meest opvallend was de vondst van twee geweistangen van een edelhert. “Deze lagen rechtop in een asput en hebben waarschijnlijk aan of in de barak gehangen als decoratie.”
Het leven was waarschijnlijk niet altijd zo goed en rustig. “Tijdens de oorlog is het vliegveld meerdere malen zwaar gebombardeerd en beschoten. Deze luchtaanvallen hadden ook directe gevolgen voor de stelling en de hier gelegen militairen. Archeologisch zijn hiervan bomkraters, hulzen van Amerikaans boordgeschut en met scherven doorzeefde bouwmaterialen teruggevonden. Het complex moet door de aanvallen dan ook meerdere malen zijn beschadigd en weer opgeknapt”, is de conclusie.
Verhaal vertellen
Alle relevante vondsten zijn verzameld en liggen op dit moment op het kantoor van BAAC. Na het veldwerk werkt het team gegevens uit die tijdens de opgraving zijn verzameld. Ze maken de vondsten schoon, bekijken en beschrijven ze, zodat het verhaal opnieuw kan worden verteld. Daarna gaan de vondsten naar een archeologisch depot. Hier blijven de vondsten altijd beschikbaar voor verder onderzoek en voor uitleen aan musea en exposities.
Nog meer vondsten
Nick verwacht nog meer te vinden. “De werkzaamheden zijn nog in volle gang. In de komende weken worden nog meer delen van de twee luchtafweerstellingen worden blootgelegd en onderzocht. Het gaat onder andere om restanten van een voormalige barak en een munitiebunker.” In het oosten van het terrein treft het team mogelijk ook mogelijke funderingen van enkele huizen aan. Een van deze gebouwen betreft het bekende theehuis Soesterdal. Op het terrein van dit theehuis was in de Meidagen van 1940 tevens een deel van de Nederlandse luchtafweer gestationeerd. Voorlopig heeft de Soesterbergse bodem haar archeologische schatten dus nog niet allemaal prijsgegeven.
Woonwijk Vliegbasis Soesterberg
’Wonen in en met de natuur‘ is het uitgangspunt voor de nieuwe woonwijk, waar woningbouw en natuurontwikkeling hand in hand gaan. De woonwijk ligt aan de zuidkant van het Park Vliegbasis Soesterberg en grenst aan Soesterberg-Noord. De nieuwe woonwijk wordt 20 hectare groot. Dit is een van de projecten van Hart van de Heuvelrug.