Herstelwerkzaamheden in de Oostelijke Vechtplassen

De kwaliteit van het natuurgebied was de afgelopen jaren door verschillende oorzaken achteruitgegaan. De provincie Utrecht, waterschap Amstel, Gooi en Vecht, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten hebben de handen in 2012 ineengeslagen om de natuur te herstellen. In 2014 heeft het Bestuurlijk platform Oostelijke Vechtplassen het ‘Inrichtingsplan op hoofdlijnen’ vastgesteld, in 2015 volgde het Definitief Ontwerp.

Van 2017 tot en met eind 2022 hebben we natuurherstelwerkzaamheden verricht in de Oostelijke Vechtplassen. Eerst in de Oostelijke Binnenpolder van 2017 tot maart 2019. Van november 2019 tot en met december 2021 hebben we ook de Westbroekse Zodden, Huis te Hart, Molenpolder en Noorder Maarsseveense Plassen onder handen genomen.

In de Oostelijke Vechtplassen zijn aanpassingen gedaan, waardoor schoon en voedselarm water het gebied beter kan bereiken en zich er beter kan verspreiden. Er zijn hiervoor duikers geplaatst en daarnaast is er nu een natuurlijk peilbeheer. Hierdoor wordt het gebied natter in de winter en wat droger in de zomer. De woningen en erven langs de Kerkdijk hebben een eigen peilvak met een vast waterpeil gekregen, zodat daar geen overlast ontstaat. Ook is een laag van de bodem afgegraven, zodat de grond vochtiger en voedselarmer wordt.

Benieuwd naar de natuurherstelwerkzaamheden? Bekijk dan deze video met indrukwekkende beelden van de werkzaamheden en hoe de natuur in een gebied waar eerder gewerkt is alweer aan het herstellen is. Hieronder ook enkele foto’s van het gebied tijdens de werkzaamheden.

Afbeelding 1: Geplagde percelen en petgaten Westbroekse Zodden.

Afbeelding 2: Geplagde percelen en petgaten Molenpolder

Eind 2021 was de oplevering van dit project en is het werkgebied terug in beheer bij Staatsbosbeheer en waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Staatsbosbeheer is als eigenaar van de grond verantwoordelijk voor het (maai)beheer en onderhoud van het (natuur)gebied. Heeft u hierover vragen? Mail dan naar: utrechtwest@staatsbosbeheer.nl.

Waterschap Amstel, Gooi en Vecht is verantwoordelijk voor de waterhuishouding en het beheren van het waterpeil in de Oostelijke Vechtplassen. Dit is een flexibel peil voor de natuurgebieden (behalve in de Noorder Maarsseveense Plassen) en vaste zomer- en winterpeilen voor de agrarische percelen en voor de percelen langs de Kerkdijk. Voor vragen kunt u bellen naar 0900 9394.

De komende periode staat in het teken van goede onderhoud- en beheerafspraken maken met alle samenwerkingspartners.

Beheerplan Oostelijke Vechtplassen en Nota van antwoord

Op 11 oktober 2022 hebben Gedeputeerde Staten van Noord-Holland het ‘Natura 2000-beheerplan Oostelijke Vechtplassen 2022-2028’ vastgesteld, samen met de Nota van antwoord over de ingediende zienswijzen op het ontwerp van het Natura 2000-beheerplan Oostelijke Vechtplassen. Op 18 oktober 2022 stemden ook Gedeputeerde Staten van Utrecht met deze vaststelling in.

In het beheerplan staat welke maatregelen nodig zijn voor het behoud, het herstel en de verbetering van dit bijzondere stuk natuur. Met dit beheerplan wordt een volgende stap gezet in het realiseren van de Natura 2000-doelen in het Oostelijke Vechtplassengebied. 

• Beheerplan Oostelijke Vechtplassen (PDF 10.16 MB)
• Nota van antwoord (PDF 724 KB)

Het natuurgebied ligt tussen de Vecht en de westrand van de Utrechtse Heuvelrug. Het bestaat uit een reeks laagveengebieden met een afwisseling van meren en plassen, bos en open landschap, inclusief het zeldzame trilveen dat op nog maar enkele plaatsen voorkomt.

Onbewust heeft de mens een belangrijke hand gehad in het ontstaan van dit natuurgebied. De unieke natuur is namelijk het gevolg van de dynamische wisselwerking tussen vervening (het afgraven van turf) enerzijds en het dichtgroeien van water anderzijds. De overgang van open landschap naar gesloten landschap (bos) en de overgang van de droge zandgronden naar de vochtige laagveengebieden vormen het leefgebied voor zeldzame planten en diersoorten. Het gebied is belangrijk voor broedvogels van rietmoerassen en zeer belangrijk voor broedvogels van moerassen met veel waterriet en lange oeverzones.

In de Oostelijke Vechtplassen zijn ook duizenden ganzen die zorgen voor mest in het gebied. Mest brengt voedingstoffen het gebied in, terwijl wij juist proberen het gebied armer aan voedingstoffen te maken. Dat de ganzen niet bijdragen aan een verdere verschraling is onvermijdelijk, want ganzen horen thuis in dit gebied. Wel is het zo dat de ganzen hier ook eten, waardoor de voedingstoffen voor een belangrijk deel uit het gebied afkomstig zijn.

Doelsoorten

Het doel van het project is om het laagveenlandschap te herstellen, zodat bijzondere plant- en diersoorten de ruimte krijgen om terug te komen en te groeien. Veel van de doelsoorten zien we alweer terugkomen:

• Plantengemeenschappen: kranswierwateren, meren met krabbenscheer, vochtige heiden (laagveengebied), blauwgraslanden, overgangs- en trilvenen (trilvenen), overgangs- en trilvenen (veenmosrietlanden), galigaanmoerassen, hoogveenbossen, groenknolorchis
• Vissen: bittervoorn, kleine modderkruiper, rivierdonderpad
• Zoogdieren: meervleermuis, noordse woelmuis
• Vogels: roerdomp, woudaapje, purperreiger, porseleinhoen, zwarte stern, ijsvogel, snor, rietzanger, grote karekiet, aalscholver, kolgans, grauwe gans, smient, krakeend, slobeend, tafeleend, nonnetje

Om ervoor te zorgen dat de natuur haar gang kan gaan en mensen tegelijkertijd die natuur kunnen beleven, zijn er waar mogelijk een paar (onverharde) wandelpaden in of om het gebied. Bijvoorbeeld het onlangs aangelegde BertBos Laarzenpad. Een wandelroute vol beleefpunten waarbij uw zintuigen op de proef worden gesteld. Tijdens een 4 kilometer lange wandeling komt u van alles te weten over de planten en dieren én de mensen die dit landschap gemaakt hebben. Eén van de beleefpunten is een loopbrug met uitzicht over het prachtige uitgestrekte landschap. Bij de beleefpunten zijn informatiepanelen over de cultuurhistorische elementen van het gebied. Nieuwsgierig geworden? Ga dan naar het startpunt van dit pad in Westbroek.

Tip: trek wel even laarzen aan!

Andere bijzondere routes

• het Vredevoetpad (8 km)
• het Klompenpad Zoddenpad (17 km)
• de Zompige Zoddenroute (12 km)

Prachtige onverharde wandelingen om de natuur en de diversiteit in de Oostelijke Vechtplassen van dichtbij te bewonderen en te beleven. 

De maatregelen voor het herstel van het natuurgebied zijn voorbereid en uitgevoerd door de provincie Utrecht, Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, de gemeenten Stichtse Vecht en de Bilt en LTO Noord. Dit heeft plaatsgevonden van 2012 tot en met 2021 en is uitgevoerd in het kader van Natura2000 en Programma Aanpak Stikstof. De partijen zijn vertegenwoordigd in het Bestuurlijk Platform Oostelijke Vechtplassen Utrecht. Programmabureau Utrecht-West heeft tot december 2018 de regie gehad over de uitvoering. Vanaf januari 2019 is de uitvoering in handen van de provincie Utrecht. Eind 2021 was de oplevering van het project en is het werkgebied terug in beheer bij Staatsbosbeheer en Waterschap AMstel, Gooi en Vecht.

Gedurende het hele project zijn belanghebbenden in de omgeving geïnformeerd en betrokken wanneer dat nodig was.

Herstelprogramma

Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten voeren in de Oostelijke Vechtplassen het Herstelprogramma ‘Nieuw leven in het veen’ uit.

Voor de ontwikkeling van het ontwerp hebben we onderstaande onderzoeken uit laten voeren. Als u geïnteresseerd bent in een van de volgende onderzoeken, dan kunt u deze opvragen via oostelijkevechtplassen@provincie-utrecht.nl

• Dienst Landelijk gebied, nov 2013, LESA Utrechtse deel N2000 gebied Oostelijke Vechtplassen
• KWR, januari 2014, Ecohydrologisch advies landbouwpercelen Noorderpark
• Nelen & Schuurmans, april 2013. Alternatievenstudie Watergebiedsplan Noorderpark
• Witteveen+Bos, 2011. Watersysteemanalyse Noorderpark ten behoeve van Watergebiedsplan en Beheerplan
• MUG, september 2015. Verkennend Waterbodemonderzoek Oostelijke Vechtplassen
• MUG, juli 2015. Historisch onderzoek voor beoogde grondverzet Oostelijke Vechtplassen
• Witteveen+Bos Nota bodembeheer regio Noord West Utrecht.

Onderzoek naar methaanuitstoot: betekent al dat moeras meer uitstoot van methaan?

Er is nog vrij weinig bekend over methaanuitstoot. Er wordt nog onderzoek gedaan naar de effecten van de natuurherstelwerkzaamheden. Zoals bijvoorbeeld het onderzoek van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Het is daarom moeilijk harde uitspraken te doen. Globaal kunnen we zeggen: waarschijnlijk komt bij het afplaggen tijdelijk extra methaan vrij. Als de vegetatie hersteld is, neemt dit weer af. Doordat de herstelwerkzaamheden bijdragen aan meer waterplanten en doordat het slib verwijderd wordt, neemt de methaanuitstoot van de ondiepe wateren waarschijnlijk op den duur af.