Schone lucht

Gezonde lucht is een belangrijk voor de provincie Utrecht, omdat het de basis is voor een gezonde en prettig leefbare provincie. De lucht in Utrecht wordt al steeds schoner, dankzij maatregelen zoals het schoner maken van het verkeer en het beperken van vervuilende brandstoffen. Toch is er helaas nog steeds gezondheidsschade. Cijfers wijzen uit dat onze luchtkwaliteit, na roken en obesitas, in de top 3 staat van veroorzakers van gezondheidsverlies in Nederland.

De belangrijkste luchtvervuilers in de provincie Utrecht zijn het wegverkeer, de huishoudens en de industrie. En in mindere mate de scheepvaart en landbouw. Actuele informatie over de luchtkwaliteit vindt u op de website luchtmeetnet.nl.

In de provincie Utrecht werken we aan schone lucht die voldoet aan de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie. Samenwerken is nodig om de luchtkwaliteit écht te kunnen verbeteren. Met allerlei partners binnen onze eigen regio hebben we afspraken gemaakt over een gezamenlijke aanpak en maatregelen in onze Uitvoeringsagenda Gezonde Lucht Regio Utrecht 2018-2020 (pdf, 2 mb). Hiervoor werken we volgens de aanpak van cocreatie.

Rapporteren over de luchtkwaliteit

In de EU-regelgeving is vastgelegd dat lidstaten aan de Europese Commissie moeten rapporteren over de luchtkwaliteit. Het Rijk stelt een landelijke rapportage op. De provincie Utrecht informeert haar inwoners vervolgens over de luchtkwaliteit in de eigen regio met een provinciale rapportage. De provincie gebruikt hiervoor de gegevens uit de landelijke rapportage.

Rapportage Luchtkwaliteit provincie Utrecht 2019

Monitoring stoffen

Dit zijn de stoffen die we bij de provincie Utrecht monitoren:

Fijnstof en roet

Fijnstof komt voor een deel direct door menselijk handelen in de lucht, door verbranding van fossiele brandstoffen en organisch materiaal (hout, biomassa, bosbranden). Daarnaast wordt fijnstof indirect in de lucht gevormd door chemische reacties van gassen zoals ammoniak. Tot slot bevat de lucht ook fijnstof van natuurlijke oorsprong zoals zeezout en opwaaiend bodemstof.

Stikstofdioxide

Stikstofdioxide ontstaat bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Het is een indicator voor de luchtverontreiniging afkomstig van het verkeer.

Smog

Door hoge concentratie aan uitlaatgassen (fijn stof, stikstofdioxide en zwaveldioxide) in combinatie met ongunstige weersomstandigheden kan ook smog ontstaan: een tijdelijk dikke mist met zeer verontreinigde lucht.

Smog, een samenvoeging van ‘smoke’ (rook) en ‘fog’ (mist), betekent een (korte) periode van verhoogde luchtverontreiniging. Deze kan enkele uren of dagen aanhouden en er treden nadelige gevolgen op voor de gezondheid. Vooral mensen met aandoeningen aan de luchtwegen of met hart- en vaatziekten, kunnen last hebben van smog. Dat geldt ook voor mensen die zich zwaar inspannen in de buitenlucht.

In de provincie Utrecht hebben we hooguit enkele dagen per jaar last van matige smog. Bij matige of ernstige smog geven het RIVM en de provincie Utrecht via teletekst, radio of televisie aan wat de smogconcentraties zijn en wat u kunt doen om gezondheidsklachten te voorkomen. Actuele en verwachte smogniveaus vindt u op Teletekst pagina 711-712 en de luchtkwaliteitapp van het RIVM. Kijk op https://www.rivm.nl/smog.

Wat doen deze stoffen met onze gezondheid?

Luchtkwaliteit is een belangrijke veroorzaker van gezondheidsverlies in Nederland, omdat iedereen er aan blootgesteld wordt. Vlakbij bronnen van luchtverontreiniging, zoals wegen of woningen waar houtkachels of openhaarden gestookt worden, maar ook in natuurgebieden, is er sprake van luchtverontreiniging.

Luchtverontreiniging is schadelijk voor onze gezondheid, óók als de concentraties onder de wettelijke normen blijven. In de provincie Utrecht liggen de concentraties ongezonde stoffen in de lucht nog steeds boven de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie. Daarom streven we ernaar dat de lucht schoner wordt zodat we deze advieswaarden halen in 2030.

Kinderen, ouderen en mensen met luchtwegaandoeningen of hart- en vaatziekten hebben in het dagelijks leven de meeste last van vervuilde lucht. Maar ook andere mensen kunnen hier ziek van worden. Of eerder overlijden. Het gevaarlijkst zijn de kleinere fijnstofdeeltjes, omdat deze dieper in de longen kunnen doordringen. De gezondheidseffecten hangen ook af van de samenstelling van het fijnstof. Fijnstof vrijkomend bij verbranding geeft bijvoorbeeld andere klachten dan fijnstof afkomstig van veehouderij.

Wie gedurende korte tijd lucht inademt met piekconcentraties van luchtvervuiling kan klachten krijgen zoals hoesten en benauwdheid. Langdurige blootstelling kan leiden tot een verminderde longfunctie, toename van luchtwegklachten en astma-aanvallen, een grotere gevoeligheid voor infecties en uiteindelijk eerder overlijden door luchtwegziekten en hart- en vaatziekten.

Bekijk het filmpje ‘Hoe zit het met luchtkwaliteit, de Europese norm en gezondheid’

Schone Lucht Akkoord

De provincie Utrecht heeft op 13 januari het Schone Lucht Akkoord mee ondertekend. Het akkoord is het initiatief van minister Stientje van Veldhoven van Milieu. Behalve het Rijk werkt een groot aantal gemeenten en provincies de afspraken uit het Schone Lucht Akkoord. Hiermee willen we ervoor zorgen dat de lucht in 2030 zoveel schoner is dat er minder mensen ziek van worden en overlijden.

Doel van het Schone Lucht Akkoord is 50 procent gezondheidswinst ten opzichte van 2016 dankzij schonere lucht. Dit betekent dat mensen langer leven en gezond blijven, en dat de kwaliteit van leven ook toeneemt.

Met het ondertekenen van het akkoord verplichten Rijk, gemeenten en provincies te komen met maatregelen om de uitstoot van deze ongezonde stoffen te verminderen en daarvan jaarlijks de voortgang te laten zien. Het Schone Lucht Akkoord bouwt daarbij voort op bestaand beleid zoals het klimaatakkoord en de stikstofaanpak, maar bevat ook een aantal nieuwe maatregelen. Concreet gaat het Schone Lucht Akkoord om een vermindering van de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxiden. Deze komt van het wegverkeer, mobiele werktuigen, landbouw, scheepvaart, industrie en huishoudens.

Het Rijk heeft voor het akkoord 50 miljoen euro uitgetrokken. Per provincie en gemeente is er een aanvullend uitvoeringsplan met in totaal tientallen miljoenen aan investeringen. In de provincie Utrecht staan veel maatregelen in de Uitvoeringsagenda Gezonde Lucht voor Utrecht.

Bodem-, Water- en Milieuplan provincie Utrecht 2016-2021

In het Bodem, Water en Milieuplan 2016-2021 staat het provinciaal beleid voor luchtkwaliteit beschreven.

BOB Luchtkwaliteit

Provinciale Staten hebben op 3 april 2017 een bijeenkomst georganiseerd over het onderwerp lucht, voor Beeldvorming, Oordeelsvorming en Besluitvorming. Het doel van deze bijeenkomst was een goed beeld geven van hoe de luchtkwaliteit in elkaar zit, wat de gezondheidseffecten zijn, hoe groot de opgave is in de provincie en wat de sturingsmogelijkheden zijn. Van deze beeldvormende bijeenkomst luchtkwaliteit is een samenvatting (pdf 4 mb) gemaakt.

Samen meer bereiken

Om de lucht echt gezond te maken, is er nog een stap nodig. Daar maakt de provincie Utrecht zich hard voor. Maar dat kunnen we niet alleen. Luchtverontreiniging is een complex probleem, met veel verschillende oorzaken en veroorzakers. Hoe meer partijen samenwerken om ongezonde lucht te voorkomen, hoe meer we kunnen bereiken. De provincie Utrecht is het gesprek aangegaan met zoveel mogelijk betrokken stakeholders, belanghebbenden en deskundigen. Dat heeft geleid tot de Samenwerkingsagenda Gezonde Lucht met afspraken om samen ervoor te zorgen dat onze luchtkwaliteit verbetert. Deze hebben we samen vertaald in de maatregelen uit de Uitvoeringsagenda Gezonde lucht Regio Utrecht 2018-2020 (pdf, 2 mb).

De Uitvoeringsagenda bevat maatregelen binnen 10 thema’s:

Gezondheid: De gezondheid van onze inwoners is het uitgangspunt voor ons luchtkwaliteitsbeleid.

Beleidskaders: We nemen het streven naar de WHO-advieswaarden voor schone lucht expliciet op in beleidskaders zoals de Omgevingsvisie, de Mobiliteitsvisie en de Landbouwvisie..

Mobiliteit. We nemen maatregelen op het gebied van mobiliteit, om de emissies van het verkeer en vervoer te verminderen. Verkeer en vervoer dragen voor een groot gedeelte bij aan luchtvervuiling, met name door de uitstoot van verbrandingsmotoren. In de provincie Utrecht streven we op termijn naar uitstootvrij verkeer (zero-emissie). We stimuleren schone vormen van vervoer zoals fietsen en wandelen, rijden buiten de spits en uitstootvrij openbaar vervoer.

Houtrook. We beperken de overlast door houtrook. Vuurhaarden en kachels van consumenten zijn een belangrijke bron van roet en fijnstof in de provincie Utrecht. Met voorlichting maken we mensen bewust van de overlast en de gezondheidsschade die houtrook veroorzaakt voor anderen. Zo wordt er sinds 2019 een stookalert afgegeven bij windstil weer en mist.

Landbouw. We nemen maatregelen op het gebied van landbouw, om de emissies vanuit de landbouw te verminderen. Bij de landbouw komen schadelijke stoffen als ammoniak en fijnstof vrij in de lucht. Landbouwmachines die draaien op fossiele brandstoffen zorgen voor ongezonde uitlaatgassen.

Binnenvaart: We nemen maatregelen op het gebied van binnenvaart, om de emissies van de scheepvaart te verminderen. De uitstoot van de binnenvaart draagt bij een hoge achtergrondconcentratie van fijnstof. De provincie stimuleert het gebruik van alternatieve, schonere brandstoffen en heeft het varend ontgassen door binnenvaartschepen verboden. Met het ontgassen worden de nog aanwezige ladingdampen in een tankschip uit het scheepsruim geblazen, zodat daarna andere stoffen kunnen worden vervoerd. Als binnenvaarttankers onderweg resterende ladingdampen zoals benzeen lozen, is dat slecht voor de luchtkwaliteit en levert dit stankoverlast op.

Gevoelige bestemmingen: We nemen maatregelen om de blootstelling aan luchtverontreiniging bij gevoelige bestemmingen zoals scholen te verminderen. Soms staan scholen, kinderopvang, bejaarden-, verpleeg- of verzorgingstehuizen of woningen echter op locaties waar de luchtkwaliteit matig is. Dit betekent meer blootstelling aan ongezonde lucht voor jonge kinderen en andere personen die juist extra gevoelig zijn voor luchtverontreiniging. Daarom kijken we hier naar speciale oplossingen zoals luchtfilters.

Meten met sensoren: Bewoners, bedrijven en organisaties kunnen een rol spelen bij het vergroten van de kennis over de luchtkwaliteit (‘citizen science’). Dit draagt ook bij aan het bewustzijn dat schone lucht belangrijk is voor onze gezondheid en dat we hier allemaal aan kunnen meehelpen. Initiatieven op dit terrein, zoals Meet je stad in Amersfoort, kunnen we uitbouwen en nog meer koppelen aan beleidsvorming, dialoog, bewustwording en gedragsverandering. Ook onderwijs en innovatie spelen hierin een rol.

Lobby in Den Haag en Brussel: We lobbyen voor nationale en internationale bronmaatregelen, omdat luchtverontreiniging niet stopt bij provincie- of landsgrenzen. De (inter)nationale luchtvervuiling zorgt ervoor dat de achtergrondconcentraties in de provincie Utrecht relatief hoog zijn. Om de WHO-advieswaarden te kunnen halen zijn verdergaand nationaal en internationaal bronbeleid en gecombineerde maatregelen nodig om de blootstelling aan luchtvervuiling te verminderen. Samenwerking tussen verschillende overheidslagen is essentieel voor een effectieve aanpak.

Dialoog: We zoeken de dialoog met organisaties en bedrijven die invloed hebben op, of belang hebben bij schone lucht, als een manier om tot een betere luchtkwaliteit te komen. Verbeteren van de luchtkwaliteit is vaak een zaak van bewustwording en gedragsverandering is. Door de betrokken partijen met elkaar in gesprek te brengen kunnen we mensen meer bewust maken van de effecten van hun gedrag, krijgen ze begrip voor de situatie en kunnen ze samen werken aan oplossingsrichtingen.

Cocreatie

Samenwerking is nodig om de lucht in de provincie Utrecht schoner kunnen te maken. Cocreatie is een vorm van samenwerken die geschikt is voor het gezamenlijk oplossen van complexe vraagstukken en het realiseren van veranderingen. Met deze vorm van samenwerken hebben alle deelnemers invloed op het proces en het resultaat van dit proces.

De provincie Utrecht heeft de methode van cocreatie gebruikt om met partners uit de hele regio een aanpak voor schone lucht op te stellen, gericht op gezondheidswinst voor onze inwoners. De provincie Utrecht heeft hiervoor vanaf 2017 allerlei partijen bij elkaar gebracht die belang hebben bij, of kunnen meehelpen aan schonere lucht. De Provincie voerde de regie op het proces, maar de regiopartners zijn zelf medeverantwoordelijk voor de uitvoering.

• De partners van de Uitvoeringsagenda gezonde lucht voor Utrecht werken inmiddels volop aan de realisatie van deze maatregelen.
• In deze video vertellen onze ‘ambassadeurs’ waarom zij het belangrijk vinden dat we in de provincie Utrecht samenwerken aan de thema’s van de Uitvoeringsagenda Gezonde Lucht voor Utrecht.

• Pak vaker de fiets of het openbaar vervoer
• Kies voor een elektrische auto in plaats van een auto met een brandstofmotor
• Of gebruik een deelauto
• Gebruik liever elektrische apparaten of machines voor uw werk
• Kijk waar u uw huis beter kunt isoleren en u energie kunt besparen.