Lisdoddeblog

De provincie Utrecht doet in de polder Marickenland een proef met de teelt van lisdodde, ook wel bekend als 'rietsigaren'. Met deze pilot op 6 hectare wil de provincie onderzoeken hoe deze plant het beste groeit. Als dit experiment slaagt, wordt een grotere proef gestart op 50 hectare in Marickenland. Projectleider Leon de Rouw doet verslag van de voortgang in een blog.

Broedpaar steltkluut zet lisdodden even ‘on hold’

3 juni 2020

Vorig jaar hebben we kunnen genieten van ontzettend veel vogels bij het lisdoddeveld. Dit jaar is de aanwezigheid van vogels onverminderd groot. Zomertalingen, groenpootruiters, bosruiters, zilverreigers, kleine plevier en meer tureluur dan je kunt tellen, zomaar een greep van de vogels die je kunt spotten. Maar vorige maand kwam daar ineens een verrassing bij. Een broedpaar steltkluten! Voor de natuurliefhebber goed nieuws, maar wat betekent dat voor de lisdodden? Even pas op de plaats.

In mijn vorige blog, alweer een half jaar geleden, gaf ik aan dat we het seizoen 2019 zouden evalueren en met een nieuw plan zouden komen voor 2020. In dit nieuwe plan gingen wij uit van nieuwe aanwas van lisdodden uit de nog aanwezige wortels van de planten van vorig jaar. Daarnaast wilden wij bij de juiste watertemperatuur op een aantal locaties bijzaaien waar de lisdodden niet zouden groeien. Helaas zijn er dit jaar geen lisdodden opgekomen, waardoor we dit nieuwe plan toch nog iets moeten aanpassen.

In plaats van streven naar een vol lisdoddeveld, gaan we op slechts een aantal plaatsen lisdodden zaaien en afnetten. Door het afnetten van deze ‘enclosures’ kunnen wij de vogels op natuurvriendelijke wijze weren en zien hoe de lisdodde dan groeit. De planning was om in mei deze werkzaamheden uit te voeren, maar vooralsnog geven we de steltkluut even de tijd om uit te broeden. In juni verwachten we de werkzaamheden alsnog uit te voeren. In de tussentijd blijven we het lisdoddeveld als vogelhotspot monitoren.

Is dit slecht nieuws voor de pilot? Dat is nog te voorbarig om te stellen. Wel zien we dat we te maken hebben met opschaalproblemen met de lisdodden. Aan de andere kant zijn we ook heel tevreden met wat de pilot ons leert op andere vlakken. Qua waterhuishouding, type kades en vooral type natuur ziet de praktijk er toch wat anders uit dan de theorie en zien we nieuwe kansen. Dit zijn lessen die we ook graag willen leren voor de aanleg van natuur in Marickenland. ‘To be continued’ dus.

De ganzen doen de oogst dit najaar

26 november 2019

Wie nu bij het lisdoddeveld gaat kijken ziet dat er geen lisdodden meer staan. Enkele weken geleden zijn de planten ‘geoogst’ door ganzen, mogelijk geholpen door eenden en zwanen.

Nou is dat wel reden tot zorg, maar nog niet problematisch. Was de lisdodde niet opgegeten dan was deze dit najaar sowieso geoogst, maar nog niet specifiek verwerkt. Elk jaar sterft de stengel van de lisdodde af, waarna de lisdodde vanuit de wortel weer jaarlijks terug groeit. Het eerste jaar wordt vooral in de wortels geïnvesteerd waardoor de plant nog niet zo hoog is. De verwachting is dat we dit voorjaar gaan zien hoe goed deze wortels de vraat hebben overleefd. Uit een aantal steekproeven bleek dat de wortels nog wel aanwezig zijn, dus we gaan er vanuit dat we dit voorjaar weer een nieuwe aanwas van lisdodden gaan krijgen.

Deze nieuwe aanwas van lisdodden zal concurrentie krijgen van andere planten. Het uiteindelijk doel van dit lisdoddeveld is rietland. Om dit proces op een natuurlijke wijze tot stand te brengen is de oevervegetatie langs de sloten al enige tijd niet gemaaid. Hiervan beginnen nu de eerste planten, zoals liesgras, rietgras, zegge en riet langzaam de weilanden ‘in te trekken’. Dit hoort bij het natuurlijk verloop van dit gebied van weiland naar rietland, al hopen we wel het stadium ‘lisdodden’ langer vast te houden.

Met de ‘oogst’ is het lisdodde seizoen 2019 afgerond. Binnenkort zal met de samenwerkende partijen een besluit worden genomen hoe we volgend jaar verder gaan. Dit jaar heeft de nadruk gelegen op het inrichten van het veld, het zo spoedig mogelijk planten en grip verkrijgen op de waterhuishouding en vraat. Nu weten we beter wat we kunnen verwachten van dit gebied en gaan we specifiekere maatregelen nemen. Hoe en wat vertel ik een volgend lisdoddeblog.

Kennis delen over lisdodde

14 november 2019

Vorige week kreeg onze lisdoddepilot bezoek van een delegatie van de Universiteit Greifswald. Ook zij overwegen een proef met lisdodde en waren benieuwd naar onze praktijkervaring. De lisdodde met zijn karakteristieke bruine rietsigaar is zeker geen nieuwe plant in Nederland, maar het idee van de teelt is nog relatief nieuw. Daarom wordt er nog veel mee geëxperimenteerd, en proberen verschillende partijen te profiteren van elkaars ervaring.

Ook wij hebben zoveel mogelijk informatie opgehaald van andere plekken waar lisdodden zijn geteeld  voor we echt zijn gestart. In de Provincie Utrecht is al langere tijd een lisdodde-experiment in Zegveld gaande, bij het Kennis Transfer Centrum. Hier beheert de voormalige proefboerderij van de Universiteit van Wageningen al enkele jaren een perceel van ca. 4.000 m2 lisdodde. Dit perceel wordt intensief onderzocht door diverse universiteiten en instituten en is in Nederland een belangrijke kennisbron voor het verbouwen van lisdodde. Het is daarom ook dat we voor de huidige lisdoddepilot de samenwerking hebben gezocht met het Kennis Transfer Centrum in Zegveld.

Ook buiten onze provincie zijn er verschillende proeven met lisdodden bekend. De grootste staat vlakbij Nauerna in Noord-Holland, gestart in 2017 met een oppervlakte van ook ca. 6 ha. Maar ook in Bûtenfjild (Friesland), de Krimpenerwaard (Zuid-Holland), Ankeveen (Noord-Holland), Texel, Deurnese Peel (Noord-Brabant) en het Bargerveen (Drenthe) zijn proeven met lisdodden uitgevoerd.

Men vraagt mij wel eens: Als er al zoveel proeven zijn, waarom dan ook in Utrecht een pilot met lisdodden beginnen? Dit heeft te maken met de insteek van de pilot in Marickenland. De meeste proeven die hierboven zijn genoemd zijn ingestoken vanuit waterbeheer of wetenschap. In Utrecht zochten we naar een meer praktische en opschaalbare manier om (kunstmatige) meststoffen uit voormalige landbouwgronden te filteren en zo voedselarme natuur te creëren, een proces wat we uitmijning noemen. Lisdodden staan erom bekend dat ze die meststoffen opnemen en vasthouden.

De opschaalbaarheid is belangrijk omdat wij uiteindelijk 50 hectare in Marickenland van lisdodden willen voorzien en mogelijk ook andere natuurprojecten. Zo’n groot oppervlak moet wel op relatief eenvoudige wijze beheerd kunnen worden. Zeg maar zoals je ook mais, gras of kruiden en faunarijk grasland zou beheren. Daarom doen we deze proef ook met een groot aantal geïnteresseerde partners: Staatsbosbeheer, KTC Zegveld, Waternet, gemeente de Ronde Venen en Programmabureau Utrecht-West.

Is de lisdodde de zomer doorgekomen?

24 augustus 2019

De lisdodden staan nu enkele weken in de grond en zo langzamerhand kunnen we de eerste balans opmaken. Hierbij zijn we toch wel verrast door een aantal resultaten. Allereerst de explosie van weidevogels bij het opzetten van het waterpeil. In de week van 12 augustus zijn er tijdens een ecologische veldinspectie meer dan 250 watersnippen gezien! Daarnaast is nu ook de groenpootruiter gesignaleerd in het gebied.

Het plan om de lisdodden volledig onder water te zetten hebben we toch wat bijgesteld. In de echt natte plekken doet de lisdodde het niet goed, waarschijnlijk is dit te wijten aan de aanwezigheid van de vele vogels en ganzen. Maar juist in de ‘zompige’ delen die half of net niet onder water staan, doet de lisdodde het erg goed. Sommige stekken van 10cm zijn in de afgelopen weken uitgegroeid tot ca. 30/40 cm. Om deze te zien moet je vooral kijken bij de twee kavels aan de kant van de begraafplaats. Vanaf de Oude Spoorbaan is het aan te bevelen om een verrekijker mee te nemen, want de lisdodden zijn soms moeilijk te onderscheiden van het gras.

Schapennetten om ganzen buiten te houden

Afgelopen week zijn schapennetten om het lisdoddeveld gespannen om ganzen buiten te houden. Dit heeft goed gewerkt bij het Innovatieprogramma Veen in Noord-Holland. Hoe dat komt, weten we niet precies. De aanname is dat ganzen vaak landen op droge grond buiten het lisdoddeveld om dan het natte veld in te ‘wandelen’, maar ook is geopperd dat ganzen wellicht wat claustrofobisch zijn aangelegd en dat ze zich niet prettig voelen bij de netten. Hoe het exact zit weten we niet, maar omdat het effect heeft gehad proberen we het hier ook uit. Met deze handeling is het werk in en rondom het lisdoddeveld vrijwel afgerond. De aankomende weken houden we in de gaten hoe de lisdodde groeit en gaan we aan de slag met de monitoring van de hydrologie.

De lisdodden een week in de grond

8 augustus 2019

De werkzaamheden zijn nu grotendeels afgerond en de lisdodden staan alweer een dikke week in de grond. Nu is het afwachten tot de lisdodden goed aanslaan, al is dat met de tropische hitte wel een uitdaging geweest.

Op voorhand rekenden wij er op dat de kweldruk(ondergronds water dat naar boven komt) voldoende zou zijn om de weilanden grotendeels onder water te zetten. Hoewel er wel meerdere natte plekken zijn ontstaan, was het waterpeil nog niet hoog genoeg. Hierbij heeft de pomp een stukje moeten helpen. Volgens het weerbericht volgt er nu een natte periode, gelukkig! Dat scheelt ons weer.

Een leuk neveneffect van het opzetten van het waterpeil is dat er veel weidevogels op af komen. Zo zijn er al opvallend veel steltlopers en oevervogels gespot, zoals de Witgat, Oeverloper, Watersnip, Grutto en Tureluur! Ook de Grauwe gans heeft het lisdoddeveld ontdekt en daar zijn we wat minder blij mee, want deze ganzen lusten de jonge lisdodde wel. Een leerdoel van deze lisdoddeproef is in hoeverre de lisdodde last heeft van de gans. Dit houden we goed in de gaten!

Voor nu is het vooral duimen voor ‘goed’ weer.  Niet te warm en regelmatig regen, dat is goed voor de lisdodden. Laat het Hollands weer maar komen!

De eerste lisdodde is geplant

15 juli 2019

Vandaag zijn we gestart met het planten van de lisdodden. Het werk hebben we in twee fases verdeeld om het waterpeil geleidelijk op te zetten en toch nu al te kunnen planten. Hier willen we niet te lang mee wachten, zodat we er voor kunnen zorgen dat de stekjes goed aanslaan.

We zijn nu gestart met fase 1. Helaas zijn de bestelde plantjes de laatste weken niet hard gegroeid, waardoor ze nu nog erg klein zijn. Het is dus zaak om deze lisdodden snel geplant te krijgen en onder water te zetten, anders gaat het gras harder groeien en worden de lisdodden verstikt. Lisdodde kan, in tegenstelling tot gras, (juist) wel onder water staan.

De plantjes voor fase 2 zijn een stukje groter omdat die al een jaar in de pot staan. Als het planten van de stekken goed verloopt en het waterpeil zoals verwacht goed stijgt dan zal deze tweede lading direct aansluitend worden geplant. Het lisdoddeveld is goed te zien vanaf de Oude Spoorbaan, al is deze week misschien nog wel een verrekijker nodig om de kleine plantjes te spotten. Als het weer goed blijft dan verwachten we echter wel dat de lisdodden een flinke groeispurt gaan maken.

Het planten van de lisdodde

Wilt u weten hoe het planten van de lisdodde in zijn werk gaat? Bekijk dan het filmpje.