Stikstof

Stikstofoxiden (NOx, een verbinding van stikstof en zuurstof) en ammoniak (NH3, een verbinding van stikstof en waterstof) zijn schadelijk voor de natuur. De hoeveelheid stikstofoxiden en ammoniak in de lucht heet de concentratie. NOx verbindingen in de lucht, en het fijnstof dat daaruit gevormd wordt, zijn ook schadelijk is voor de gezondheid van de mens. Meer hierover leest u op de website van het Schone Lucht Akkoord.

Stikstofoxiden (NOx) komen vooral in de lucht terecht door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals uitlaatgassen van het verkeer, de gassen die vrijkomen bij de verwarming van gebouwen en de uitstoot van industrie.

Ammoniak (NH3) komt met name van dierlijke mest. Een klein deel komt uit overige bronnen zoals industrie, de bouw en het verkeer. Boeren gebruiken mest van dieren en kunstmest om hun land te bemesten. Een deel van die mest verdampt als ammoniak en komt op die manier in de lucht. Ook uit de stallen komt een groot deel van de ammoniakemissies.

Natte en droge depositie

De stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komen uiteindelijk weer op de grond terecht. Dit heet stikstofdepositie of stikstofneerslag. De stoffen kunnen met neerslag mee komen op de bodem, dit heet natte depositie. Maar ook kunnen planten of de bodem direct stikstof uit de lucht opnemen, dit heet droge depositie.

De depositie van stikstofoxiden en ammoniak zorgt ervoor dat de bodem ‘rijk’ wordt aan voedingsstoffen. Dat is vooral in natuurgebieden een probleem. Planten die van stikstof houden groeien relatief hard. Bijvoorbeeld gras, brandnetels en bramen. Hiermee verdringen ze kwetsbare planten. Insecten, vogels en andere dieren die afhankelijk zijn van deze planten verdwijnen daardoor ook. Er is berekend dat van de oorspronkelijke biodiversiteit (het aantal verschillende soorten planten en dieren) in Nederland nog maar 15 procent over is.

Dit heeft grote gevolgen voor de kwaliteit van onze leefomgeving. Want biodiversiteit is de basis van goed functionerende ecosystemen, waar wij als mens van afhankelijk zijn. Ook heeft de bodem last van verzuring als gevolg van teveel stikstof, waardoor bepaalde planten en voedingstoffen verdwijnen. Denk bijvoorbeeld aan de vergrassing van heidegebied en een tekort aan calcium voor vogels. Voor mezen leidt dat tot gebroken pootjes en dunne eierschalen. Op veel plekken is er dus sprake van een overschrijding van de draagkracht van de natuur en het bodem- en watersysteem. 

Meer informatie:

• Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
• Natuurmonumenten 

Als er teveel stikstof wordt uitgestoten, heeft dat negatieve effecten op de kwaliteit van de natuur. Een groot deel van de Utrechtse natuurgebieden heeft al jaren last van stikstof. Hierdoor kan de provincie niet meer voldoen aan de Europese en landelijke richtlijnen, neemt de biodiversiteit (soortenrijkdom) af en verliezen kwetsbare diersoorten hun leefomgeving. 

In Utrecht hebben we negen stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Alle EU-lidstaten hebben zulke beschermde gebieden aangewezen. In deze Natura 2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. In Nederland gaat het om 162 Natura 2000-gebieden, zowel op land als op zee. Deze gebieden zijn geselecteerd op grond van het voorkomen van soorten en habitattypen die vanuit Europees oogpunt bescherming nodig hebben. Een habitat is de leefomgeving van een plant of dier.

Herkomst stikstof in Utrechtse Natura-2000 gebieden 

In de provincie Utrecht komt

• 49 procent van de stikstof in de Natura 2000-gebieden van de landbouw,
• 8 procent van wegverkeer,
• 4 procent van scheepvaart,
• 2 procent van industrie en
• 33 procent uit het buitenland.

Nederland is koploper in Europa als het gaat om stikstofuitstoot. Om de Europese natuurdoelen te kunnen halen moet de stikstofneerslag in de Natura 2000-gebieden omlaag. Daarom is op 1 juli 2021 de Wet stikstof en natuurverbetering in werking getreden. Daarin staat dat in 2035 voor 74 procent van de stikstofgevoelige habitats geen sprake meer is van overbelasting; daar moet de stikstofdepositie gedaald zijn tot onder de Kritische Depositie Waarde (KDW). De KDW is de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van een habitat ernstig wordt aangetast door de stikstofneerslag.

Met het coalitieakkoord van december 2021 heeft het kabinet deze doelstelling van 2035 naar 2030 gehaald. In juni 2022 heeft het Rijk bekendgemaakt welke richtinggevende stikstofreductiedoelen per provincie gelden. Voor Utrecht is dit een reductie van 46 procent van de stikstofemissie. 

Het Rijk wil met deze doelstellingen een landelijke reductie van 40 procent van de totale landbouwemissie (39kton) in 2030 bereiken. In Utrecht leidt dat ertoe dat circa 98 procent van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden onder de KDW komen. In totaal is dat 2.359 ton NH3-reductie (ammoniak) in Utrecht. Deze opgave is ingrijpend en hoger dan verwacht.

• Lees de reactie van het provinciebestuur (Gedeputeerde Staten) 

Sommige activiteiten of projecten kunnen leiden tot neerslag van stikstof in Natura 2000-gebieden. Soms moet u voor zo een project of activiteit een natuurvergunning aanvragen. Lees meer over natuurvergunningen.