Het landschap van de 21e eeuw – een urgent ruimtelijk dilemma!
16 september 2014
In de komende decennia zullen een aantal grote veranderingen optreden in het landelijk gebied: de landbouw is aan het transformeren, steeds meer agrarische bebouwing komt leeg te staan, de relatie tussen burger en boer verandert en de manier waarop we natuur vormgeven wijzigt. Het landschap zal hierdoor onherroepelijk veranderen. Ingeborg Thoral, onafhankelijk adviseur ruimtelijke kwaliteit van de provincie Utrecht, heeft de ruimtelijke gevolgen van de veranderingen in het landelijk gebied in haar advies in beeld gebracht. Zij komt tot de conclusie dat een actieve houding van de provinciale overheid en een goede samenwerking tussen locale en provinciale overheden essentieel is bij de ruimtelijke dilemma’s die de veranderingen met zich meebrengen.
In het advies Landelijk Gebied 21e Eeuw beschrijft Thoral de kwalitatieve effecten van een viertal trends in het landelijk gebied: de veranderingen in de landbouw, de veranderende verhouding tussen burger en boer, de toenemende leegstand in agrarische bebouwing en de ontwikkeling van natuur in en rond de Ecologische Hoofdstructuur. Over de veranderingen in de landbouw concludeert zij het volgende:
a) Het beleid van de provincie ten aanzien van het formaat van agrarische bouwblokken is vanuit kwalitatief oogpunt succesvol, het landschap wordt daardoor betere geconserveerd dan in bijvoorbeeld Noord Brabant of Gelderland. Ook in kwantitatieve zin lijkt het beleid de agrarische sector voldoende ruimte te bieden om economisch vitaal te blijven
b) Het contrast tussen regionaal georiënteerde landbouw en mondiaal georiënteerde landbouw zal toenemen, waardoor het contrast in schaalgrootte van agrarische bebouwing in het landelijk gebied zal toenemen. Grotere stallen vragen een andere plek in het landschap, omdat ze vaak niet vanzelf op de reguliere locaties passen. Zij voegen zo een nieuwe tijdslaag toe aan het landschap.
c) Kleine landschapselementen komen steeds meer onder druk te staan. Ze zijn economisch steeds minder rendabel en subsidies en onderhoudsbudgetten verdwijnen. Door het verdwijnen van deze groene elementen verschraalt de ecologie en boet het landschap serieus aan kwaliteit in.
d) Bodemdaling in het veenweidegebied is een urgenter opgave dan nu onderkend wordt: de huidige effecten van bodemdaling vragen nu al om een nadrukkelijke visie en beleid voor de toekomst.
Over de veranderende verhouding tussen burger en boer merkt Thoral op dat het landschap meer en meer een recreatieve functie krijgt, dat andere eisen stelt aan de boer. In sommige delen van het landelijk gebied in de provincie wonen nu al meer burgers dan boeren, en die trend zet zich waarschijnlijk voort. Dit betekent dat de dynamiek van het landschap ook door anderen bepaald zal worden: er zal een toenemende mobiliteit plaats vinden, toenemende vergrijzing met bijbehorende zorgvragen, nieuwe eisen in bedrijvigheid en een toenemende vraag naar leisure, health en welness voorzieningen. Ook de architectuur in het landelijk gebied zal sterk veranderen, en dat komt het landschap niet noodzakelijkerwijs ten goede.
Over de toenemende leegstand in agrarische bebouwing merkt ze op dat de leegstandsopgave in het landelijk gebied volgens een in maart 2014 verschenen rapport van Alterra (WUR) groter is dan bij kantoren: in 2030 staat meer dan 15 miljoen m2 leeg in Nederland (kantoren in 2014: 7 mln. m2). Voor de provincie Utrecht zal het om maximaal 1,4 miljoen m2 gaan. Meer dan de helft hiervan is gebouwd na 1970, waaronder de visueel onaantrekkelijke ligboxstallen. De huidige erftransformatieregelingen (Ruimte voor ruimte, rood voor groen) bieden niet voldoende perspectief om deze opgave op te lossen, aanvullende maatregelen zijn nodig.
Voor de ontwikkeling van natuur in en rond de Ecologische hoofdstructuur schetst Thoral het versoberde beleid van Rijk en regionale overheid. Zij geeft daarbij aan dat zij vooral mogelijkheden ziet in het versterken van de EHS in de groene contouren via het bottom-up initiatief en de combinatie van natuurontwikkeling met andere functies, programma’s en projecten. Om dit te laten slagen, is echter wel een actieve faciliterende inzet vereist van de betrokken overheden.
Concluderend stelt ze dat lokale en bottom-up initiatieven bepalend zijn voor de toekomst van het landelijk gebied, maar veelal gericht zijn op de korte en middellange termijn. Zij merkt op dat het de taak van de provincie is om actief het lange termijn denken rond de door haar benoemde thema’s aan te boren, om zo tot een veerkrachtig, duurzaam en leefbaar agrarisch en recreatief landschap te komen. Zij geeft voor de vier thema’s een aantal aanbevelingen, en raadt aan om de aandacht vooraleerst te richten op de meest urgente: leegstand van agrarische bedrijfsbebouwing en bodemdaling.
Het College van Gedeputeerde Staten van de provincie Utrecht heeft besloten om de aanbevelingen van de adviseur te betrekken bij de evaluatie van het Ruimtelijke Actieprogramma 2012-2015, bij de herijking van de provinciale ruimtelijke structuurvisie en verordening en als input te laten dienen voor een vervolg op het Ruimtelijke Actieprogramma.
Ingeborg Thoral is door de provincie Utrecht aangesteld als onafhankelijk adviseur voor de ruimtelijke kwaliteit in de provincie Utrecht. Zij is een onafhankelijke en externe specialist, die gevraagd en ongevraagd adviseert over ontwikkelingen die van invloed zijn op de kwaliteiten van de provincie. Ingeborg is landschapsarchitecte en stedebouwkundige. Meer informatie over haar en over de publicatie Landelijk Gebied 21 Eeuw kunt u vinden op www.provincie-utrecht.nl/adviseurruimtelijkekwaliteit
Voor persinformatie:
Voor vragen en meer informatie kunt u contact opnemen met mevrouw Thoral via Cindy van Driel, 06-52769679 of via het e-mailadres adviseur@provincie-utrecht.nl.