Aanpak diffuus bodemlood in gemeente De Ronde Venen

hand in aarde — Toemaakdek (met lood vervuilde grond)

De bodem in gemeente De Ronde Venen bevat op sommige plekken hoge gehalten lood. Honderden jaren geleden hoogde men laaggelegen veengronden in dit gebied op met onder andere stadsafval dat lood bevatte. Dit noemen wij het zogenaamde toemaakdek (zie foto’s en kaartje). Omdat dit binnen een groot gebied op meerdere plekken in de gemeente voorkomt is dit een diffuse verontreiniging.

Stadsafval van honderde jaren geleden — Stadsafval van honderden jaren geleden

In de periode 2022-2024 onderzoekt projectbureau Diffuus Lood DRV (een samenwerking tussen gemeente De Ronde Venen en Provincie Utrecht) tuinen in gebieden waar deze diffuse bodembelasting verwacht wordt. Ook neemt het projectbureau maatregelen in tuinen waar de loodgehalten te hoog zijn. Tuineigenaren binnen het aandachtsgebied komen in aanmerking voor onderzoek en eventueel het uitvoeren van maatregelen.

Bodemlood kan negatieve effecten hebben op de gezondheid van jonge kinderen

Kinderen die buitenspelen kunnen lood binnenkrijgen als zij grond in hun mond krijgen. Bijvoorbeeld door een hap grond te nemen of vieze vingers in hun mond te steken. Dit kan invloed hebben op de gezondheid, met name bij kinderen van 0 tot 6 jaar. De oorzaak hiervan is dat lood effect kan hebben op de hersenen, die bij jonge kinderen nog volop in ontwikkeling zijn (zie bijvoorbeeld www.ggdleefomgeving.nl/schadelijke-stoffen/lood/lood-en-gezondheid ). Daarom brengen wij de risico’s op loodinname door kinderen in tuinen in kaart. De openbare speeltuinen in gemeente De Ronde Venen zijn al onderzocht en veilig bevonden. Kinderen kunnen daar spelen zonder risico op contact met lood in de bodem.

Aanmeldformulier tuinenonderzoek

Actueel

Opgave

Organisatie

Onderzoek

Maatregelen

Veel gestelde vragen

Hieronder vindt u de meest gestelde vragen met antwoorden:

1) Openbaarheid van gegevens

Waar komen in De Ronde Venen hoge loodgehalten in de bodem voor?

Ga naar het geoportaal op www.odru.nl en vul het gewenste adres in. Ook vindt u hier een korte handleiding van het geoportaal.

Ik heb een brief van het projectbureau ontvangen. Wat betekent dit voor mijn tuin?

Uit vooronderzoek blijkt dat uw tuin in een gebied ligt waar verhoogde loodgehalten in de bodem kunnen voorkomen, het zogenaamde aandachtsgebied. Dit betekent dat uw tuin in één van de volgende categorieën valt:

Uw tuin is te gebruiken zonder gebruiksadviezen;
Uw tuin is te gebruiken met gebruiksadviezen;
In uw tuin moeten maatregelen worden getroffen om risico’s te minimaliseren;
Uw tuin is verdacht m.b.t. lood in bodem: vooralsnog uitgaan van gebruiksadviezen. Dit betreft tuinen die (nog) niet onderzocht zijn of tuinen van eigenaren die (nog) niet mee willen doen aan het programma.

Zijn de resultaten van dit bodemonderzoek openbaar?

De overheid is verplicht deze informatie openbaar te maken. Eventuele informatievragers kunnen de resultaten van dit onderzoek terugvinden in het geoportaal en het bodeminformatiesysteem van de Omgevingsdienst Regio Utrecht (www.odru.nl/geoloket). Overigens ontvangen tuineigenaren zelf ook een afschrift van het onderzoeksrapport.

Welke bodeminformatie is al bekend en openbaar?

Dat uw huis in een gebied ligt met mogelijk verhoogde loodgehalten in de bodem is openbare informatie. Deze informatie is voor iedereen te raadplegen via het geoportaal van de Omgevingsdienst Regio Utrecht (www.odru.nl/geoloket).

Wat zijn de gevolgen voor mij als huiseigenaar?

Het is openbare informatie als een huis in een gebied ligt met mogelijk verhoogde loodgehalten in de bodem. Deze informatie is voor iedereen te raadplegen via het geoportaal van de Omgevingsdienst Regio Utrecht (www.odru.nl/geoloket). Als bewoners in het aandachtsgebied niet meedoen met het tuinenonderzoek krijgt de tuin de status verdacht voor lood. Een verkoper heeft een informatieplicht, dit betekent dat hij of zij verplicht is een koper te informeren over de mogelijke aanwezigheid van bodemverontreiniging. De gemeente benadert makelaars met deze informatie zodat zij dit ook meenemen bij aan- en verkoop.

Wordt op basis van dit onderzoek de OZB waarde mogelijk herzien en zo ja, op basis van welke grondslag?

De effecten op de OZB zijn nu nog niet te bepalen. Eventuele invloed op de waarde van een perceel hangt af van de maatregelen die genomen moeten worden en de kosten van die maatregelen.

Wordt mijn tuin kadastraal geregistreerd?

Er worden geen tuinen kadastraal geregistreerd waar alleen bodemonderzoek is uitgevoerd. Restverontreinigingen van saneringen die nog onder de Wet bodembescherming zijn uitgevoerd worden wel kadastraal geregistreerd. Het is nog onzeker of kadastrale registratie van bodemverontreiniging onder de Omgevingswet (introductie naar verwachting per 1 januari 2023) gehandhaafd wordt.

2) Aanleiding voor deze aanpak

Waarom komt het projectbureau nu met deze aanpak?

Een aantal jaren geleden zijn de inzichten in de effecten van lood op de gezondheid van met name kinderen tot 6 jaar gewijzigd. Bij lagere loodconcentraties in de bodem dan tot dan toe aangenomen blijken er risico’s aanwezig te (kunnen) zijn.

De bodemtaken liggen nu voor een groot deel bij de provincie. Met de komst van de Omgevingswet in 2023 komen deze bij de gemeente te liggen. De gemeente en de provincie zijn daarom een samenwerking gestart het probleem van diffuus bodemlood binnen De Ronde Venen in kaart te brengen. Op basis van dit beeld heeft het projectbureau een aanpak opgesteld die nu wordt uitgevoerd.

Is het zeker dat er in de te onderzoeken tuinen veel lood in de bodem zit?

Nee. De tuinen die het projectbureau laat onderzoeken liggen in een aandachtsgebied voor bodemlood. In dit gebied kan meer dan gemiddeld lood in de bodem zitten, maar dit hoeft niet. In 2020 heeft de gemeente al bodemonderzoek naar lood uitgevoerd in 124 tuinen. In vier tuinen werden hogere gehalten lood gevonden. Hier nemen we maatregelen.

Waardoor is de (mogelijke) vervuiling ontstaan?

In het verleden werden veengebieden opgehoogd met een mengsel van bagger, stalmest, stadsvuil en zand. Dit mengsel - bekend als toemaak - is vaak te herkennen aan scherven en puinresten en bevat vaak lood. Dit gebeurde al vanaf eind 16^e eeuw toen de turfwinning startte. Boten met turf, gewonnen in het veengebied, voeren naar de steden en kwamen gevuld met toemaak terug.

3) Lood en gezondheid

Wat is het gevaar van lood in de bodem?

Vooral jonge kinderen tot en met 6 jaar zijn gevoelig voor lood. Dat komt doordat lood effect heeft op de hersenen, die bij jonge kinderen nog volop in ontwikkeling zijn. Daarnaast krijgen jonge kinderen vaak meer lood binnen doordat zij bijvoorbeeld vieze handen (met verontreinigde grond) in hun mond stoppen. Het effect van lood op de hersenontwikkeling wordt uitgedrukt in het verlies van enkele IQ-punten. Dit effect blijkt uit internationale onderzoeken bij grote groepen kinderen. Het is niet mogelijk om het effect van lood op het leervermogen van één kind te meten, omdat de intelligentie door veel factoren wordt beïnvloed (ie ook de website van de GGD: https://ggdleefomgeving.nl/schadelijke-stoffen/lood/veelgestelde-vragen/)

Oudere kinderen en volwassenen krijgen bij een bodemverontreiniging met lood niet zo snel te veel lood binnen. Zij lopen daarom alleen bij heel hoge gehalten lood in de bodem een mogelijk gezondheidsrisico. Deze gehalten komen in het toemaakdek vrijwel niet voor.

Na hoeveel tijd loopt een kind risico?

Kort contact van een jong kind met bodem verontreinigd met lood heeft nauwelijks of geen nadelig gezondheidseffect. Het gaat om langer durend contact, bijvoorbeeld op plekken waar het kind dagelijks speelt. Dat kan mogelijk leiden tot een nadelig effect op het leervermogen. Jonge kinderen zijn de belangrijkste risicogroep.

Wat gebeurt er als sprake is van risico’s voor de gezondheid?

Als er gezondheidsrisico’s zijn, dan zijn er verschillende mogelijkheden om blootstelling aan bodemlood te beperken dan wel weg te nemen. Bijvoorbeeld gebruiksadviezen opvolgen of andere, verdergaande maatregelen nemen.

Deze maatregelen nemen blootstelling aan lood weg door bijvoorbeeld het (deels) ontgraven en afvoeren van verontreinigde grond en/of het afdekken van de verontreinigde grond met een laag schone grond. Daar waar deze maatregel technisch, financieel of om andere redenen niet haalbaar is, zijn ook andere maatregelen mogelijk om blootstelling tegen te gaan. Dit maatwerk wordt per tuin vastgesteld in overleg met de bewoners.

Wat kan ik als tuineigenaar zelf doen om gezondheidsrisico's te beperken?

Volg de gebruiksadviezen op:

Laat uw kinderen hun handen wassen na het buitenspelen;
Laat kinderen niet op onbedekte verontreinigde bodem (“kale bodem”) spelen;
Bedek de bodem met gras, struiken of vaste planten. Een kunstgrasmat of bestrating, bij voorkeur waterdoorlatend, zorgt ook voor een goede bedekking;
Kies voor een zandbak met schoon wit zand;
Kweek groente en fruit in plantenbakken met schone grond (potgrond of tuinaarde);
Was zelf uw handen na het tuinieren in eigen tuin en voor het eten;
Was zelfgekweekte groenten en fruit grondig;
Ga de inloop van grond in huis tegen door schoenen uit te doen bij het naar binnen lopen;
Stofzuig of dweil regelmatig uw huis.

Is het veilig om groenten uit de tuin te eten?

Dat hangt af van welke groenten en fruit en hoe vaak het wordt gegeten. In de praktijk blijkt vaak dat de risico’s van het eten van groenten die geteeld zijn op verontreinigde grond beperkt zijn. Toch is het verstandig om onnodige blootstelling aan lood zo veel mogelijk te voorkomen. Als vaak groenten uit de moestuin worden gegeten, dan is het verstandig om de bodem te laten onderzoeken. Overigens kan ook het werken in een moestuin door hand-mondcontact leiden tot blootstelling.

4) Onderzoek: kans op hoge gehalten lood in bodem

Is het zeker dat mijn tuin (veel) lood in de bodem zit?

Nee. De tuinen die het projectbureau laat onderzoeken liggen in een aandachtsgebied voor lood in de bodem. In dit gebied kan meer dan gemiddeld lood in de bodem zitten, maar dit hoeft niet. Dit komt omdat veengebieden in het verleden werden opgehoogd met een mengsel van bagger, stalmest, stadsvuil en zand. Dit mengsel - bekend als toemaak - is te herkennen aan scherven en puinresten. Dit materiaal bevatte vaak lood. De hoeveelheid lood in de bodem kan daarom per plek sterk verschillen.

Hoe groot is de kans dat in mijn tuin hoge loodgehalten worden gemeten?

Deze kans is 3-5%. Na het onderzoek heeft u inzicht in het loodgehalte in uw tuin.

Er zijn 3 mogelijke situaties:

Uw tuin is te gebruiken zonder gevaar voor blootstelling aan lood.
Uw tuin is te gebruiken met gebruiksadviezen (zie folder “Let op lood!”).
Er zijn maatregelen nodig in uw tuin om eventuele blootstellingsrisico’s weg te nemen.

Is het mogelijk om lood in de bodem zelf te herkennen aan de samenstelling van de grond?

Nee, u kunt niet aan de grond zelf zien of er lood in zit. Dit moet echt worden gemeten.

5) Onderzoek: uitvoering van het onderzoek

Wat gebeurt er precies tijdens het veldonderzoek?

Het onderzoeksbureau neemt contact met u op om een afspraak te maken voor de uitvoering van het bodemonderzoek. Als de onderzoekers uw tuin in kunnen, hoeft u niet zelf bij het onderzoek aanwezig te zijn. Tijdens de afspraak voeren twee veldmedewerkers het onderzoek uit. Zij boren 10 gaten van ongeveer 7 cm doorsnede. De gaten worden ongeveer 30 cm diep. De onderzoekers boren alleen gaten op plekken waar contact met grond in de tuin mogelijk is. Planten, struiken en bomen blijven heel. De veldmedewerkers vullen achteraf netjes de boorgaten. Het onderzoek duurt ongeveer 1 uur.

Is 30 cm diep wel voldoende voor een onderzoek?

Met het onderzoek wil het projectbureau mogelijke risico’s door blootstelling aan lood in de bodem in kaart brengen. Contact met de bodem vindt normaal gesproken alleen plaats op onverharde terreindelen en alleen aan grond tot een diepte van ongeveer 30 cm (de zogenaamde contactzone).

Worden alle tuinen onderzocht?

Nee, het onderzoeksbureau onderzoekt alleen percelen op het toemaakdek die een oppervlakte van 200 m² of meer hebben. Uit eerdere onderzoeken is gebleken dat kleinere percelen in het verleden vrijwel altijd al met schonere grond zijn opgehoogd door de eigenaren zelf. Indien u eigenaar bent van een perceel binnen het toemaakdekgebied dat kleiner is dan 200 m² en u bent ervan overtuigd dat uw perceel nooit is opgehoogd, dan kunt u zich melden via de aanmeldpagina op de website van het projectbureau: www.diffuuslooddrv.nl.

Worden speelplaatsen en moestuinen ook onderzocht?

In 2019 zijn 21 speelplaatsen binnen onze gemeente onderzocht. Bij drie speelplaatsen zijn licht verhoogde gehalten lood aangetroffen. Hier zijn maatregelen genomen om blootstelling aan lood tegen te gaan. Op alle overige speelplaatsen zijn geen loodrisico’s geconstateerd. In 2020 zijn binnen De Ronde Venen 11 moestuincomplexen onderzocht. Bij één locatie was het gehalte lood dusdanig hoog dat deze locatie uit gebruik genomen is als moestuin. Op alle overige moestuinen waren de gehalten lood dusdanig laag dat maatregelen niet noodzakelijk waren.

Wat als er tijdens dit onderzoek andere verontreinigingen dan diffuus lood worden aangetroffen?

Het projectbureau richt zich alleen op bodemlood. Eventuele andere aanwezige verontreinigingen (puin, afval, asbest, olie etc.) worden in het kader van de informatieplicht vermeld in het onderzoeksrapport, wij doen hier verder niets mee. Indien gewenst kunt u hier zelf actie op ondernemen.

6) Maatregelen, tuininrichting en kosten

Wie gaat eventuele maatregelen of gebruiksbeperkingen aan de woningen betalen?

Het projectbureau betaalt de eventuele maatregelen om contactrisico’s in uw tuin te minimaliseren, wij hanteren hierbij een maximum budget per tuin en verantwoorden dit aan het Rijk. De wetgeving bepaalt dat de vervuiler betaalt. Bij diffuse bodemverontreiniging met lood is het vaak niet mogelijk de vervuiler aan te wijzen, aangezien de verontreinigingen vaak lang geleden en verspreid over een groot gebied zijn ontstaan. Op basis van onderzoek naar de verwachte loodverontreinigingen en eventueel uit te voeren maatregelen heeft het projectbureau een uitvoeringsplan opgesteld. Met dit plan hebben we succesvol een beroep gedaan op Rijkssubsidiering in het kader van de aanpak van diffuse bodembelastingen zoals lood.

Wat gebeurt er als maatregelen nodig zijn in mijn tuin?

Als de gehalten lood dusdanig hoog zijn dat maatregelen nodig zijn, stelt het projectbureau een plan van aanpak op voor het uitvoeren van passende maatregelen ter beperking van contactrisico’s. Dit gebeurt in nauw overleg met u. U wordt geïnformeerd over de mogelijkheden en kunt zelf uw randvoorwaarden aangeven (bijvoorbeeld waar wel en niet gegraven mag worden). Het projectbureau hanteert per tuin een maximale oppervlakte van 200 m2 voor het uitvoeren van maatregelen, dit biedt voldoende veilige speelruimte voor kinderen van 0-6 jaar. De maatregel bestaat bij voorkeur uit het aanbrengen van een laag schone grond, maar andere maatregelen om de blootstelling aan lood tegen te gaan zijn ook mogelijk. Als u een groter deel van de tuin wenst te saneren is dat (met een eigen bijdrage van uzelf) ook mogelijk.

Kunnen tuineigenaren verplicht worden tot het nemen van maatregelen?

Deelname aan dit project is niet verplicht. Wij hebben de te onderzoeken tuinen geselecteerd met een ruime marge en verwachten hiermee alle tuinen met een kans op hoge loodgehalten in dit project te betrekken. U bent wel zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van de grond in uw tuin en de gezondheid van uzelf en uw kinderen, ook wanneer verontreiniging bij bodemonderzoek in een ander kader (bijvoorbeeld bouwen, bestemmingswijziging, graafwerkzaamheden etc.) aan het licht kan komen.

Ik ben van plan mijn tuin anders in te richten. Wat kan ik het beste doen?

Laat u bij de uitvoering van grondwerkzaamheden ondersteunen door een milieuadviesbureau. Wilt u in uw tuin graven of grond afvoeren? Voor grondverzet op een locatie waar een bodemverontreiniging aanwezig is, zijn regels opgenomen in de Wet bodembescherming. Een milieuadviesbureau kan u hierbij helpen.

Wanneer in uw tuin hoge loodgehalten zijn gemeten, beperkt het projectbureau zich (in goed overleg met u) tot het nemen van maatregelen om blootstelling aan bodemlood te voorkomen. Het eventueel in de oude staat herstellen of herinrichten van uw tuin is voor eigen rekening. Mocht u zelf al van plan zijn om uw tuin opnieuw in te richten, dan kan het grondwerk hiervoor wellicht worden gecombineerd met onze werkzaamheden. Dit is echter altijd maatwerk, e.e.a. wordt altijd door onze omgevingsmanagers met u besproken.

Hoe zit het met het in stand houden van de genomen maatregelen in mijn tuin?

Het in stand houden van de door ons genomen maatregelen ter voorkoming van contact met bodemlood is uw eigen verantwoordelijkheid. De gemeente of omgevingsdienst kan hierop handhaven.