Bodemverontreiniging

Hier leest u meer over mogelijke PFAS verontreinigde locaties en het veldonderzoek dat de provincie in 2025 hiernaar gaat doen. Ook leest u meer over de regels voor het gebruik van grond met PFAS.

PFAS verontreinigde locaties

In de provincie Utrecht zijn verschillende locaties, zoals brandweeroefenplaatsen, papier- en textielindustrie en (voormalige) stortplaatsen, waar de bodem mogelijk verontreinigd is met sterk verhoogde gehalten aan PFAS. Dit kan risico’s opleveren voor mens en milieu.

Veldonderzoek

De provincie gaat naar verwachting in 2025 op de PFAS-aandachtlocaties veldonderzoek doen. In eerste instantie worden alle locaties geïnventariseerd. Later zal bodemonderzoek worden gedaan op de meest verdachte locaties en zal, indien dat noodzakelijk is, sanering plaatsvinden.

De provincie onderzoekt geen locaties in de gemeenten Amersfoort en Utrecht. Deze gemeenten zijn zelf bevoegd gezag en verantwoordelijk voor hun grondgebied.

Voormalige Vliegbasis Soesterberg

De grond van de voormalige vliegbasis Soesterberg, waar in het verleden brandweeroefeningen met PFAS-houdend blusschuim zijn uitgevoerd, wordt gesaneerd.

Regels voor grond met PFAS

Door de omgevingsdiensten RUD en ODRU zijn achtergrondgehalten voor PFAS bepaald en door de gemeenten is gebiedsgericht beleid voor grondverzet vastgelegd. De gemeten gehalten zijn in het algemeen laag en vergelijkbaar met de rest van Nederland. Met name in het zuidwesten van de provincie komen wel licht verhoogde gehalten aan PFOA voor. Deze gehalten worden veroorzaakt door depositie (neerslag) van emissies door Chemours in Dordrecht. Voor grondverzet binnen deze regio betekent dit dat de grond eerst gekeurd moet worden voordat hergebruik mogelijk is. Voor het grondverzet buiten deze regio geldt deze verplichting niet. Er worden door deze licht verhoogde gehalten geen gezondheidsrisico’s veroorzaakt.

Als u grond met PFAS wilt toepassen, gelden er regels. Deze kunnen per gemeente verschillen. Ga daarom eerst na welke regels op uw situatie van toepassing zijn.

Meer informatie

• Wat is PFAS? 
• Rapport Achtergrondgehalte PFAS provincie Utrecht RUD

De bodem is een stuk schoner dan vroeger. Toch meten we in opgehoogd landelijk gebied, oude binnensteden en locaties met lintbebouwing regelmatig hoge loodgehalten. Dit zijn de zogenoemde aandachtsgebieden voor diffuus lood. 

Bij het omgaan met, of oplossen van diffuse bodemverontreinigingen staan provincies vaak aan de lat. De bodem is hierbij over een groot oppervlak historisch belast met verontreinigende stoffen vanuit één of meerdere diffuse bron(nen) zoals meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen of verspreiding van baggerspecie. De verspreiding kan via de bodem, water en lucht plaatsvinden en er is vaak geen duidelijke veroorzaker. Lood is een van deze verontreinigingen, deze stof komt binnen de provincie Utrecht vaak voor in stedelijke ophooglagen en zogenaamde toemaakdekken in het veenweidegebied. 

Toemaakgronden of -dekken 

Toemaakgronden of -dekken in het veenweidegebied van de provincie Utrecht, historisch ontstaan door ophogingen met stadsafval tijdens de turfwinning, zijn heterogeen verontreinigd met zware metalen in de contactzone (bovenste 20-30 cm). Een substantieel deel (circa 15 procent) van deze percelen verspreid is naar verwachting sterk verontreinigd, met name lood wordt vaak gemeten. Deze verontreinigde grond levert over het algemeen geen onaanvaardbare risico’s op voor mens, plant of dier. Sanering van toemaakgrond is dus vaak niet direct noodzakelijk. 

Kaart toemaakdekbeleid

Risico's lood voor jonge kinderen 

Het RIVM publiceerde in 2016 echter een rapport waarin de risico's van lood specifiek voor jonge kinderen worden benoemd. Opname van lood in het lichaam, onder andere het binnenkrijgen van verontreinigde gronddeeltjes door hand-mond contact, kan de hersenontwikkeling beïnvloeden met een afname van enkele IQ-punten (op populatieniveau) tot gevolg. De aanpak van diffuus bodemlood kreeg vanaf dat moment extra aandacht, onder andere resulterend in het Handelingskader diffuus lood in de bodem (zie hieronder), door Provincie Utrecht samen met de provincies Noord- en Zuid-Holland ontwikkeld. 

Handelingskader diffuus lood  

Met het handelingskader diffuus lood (pdf, 1,7 MB) zet de provincie in op voorlichting van inwoners over risico’s en hygiënemaatregelen, advisering aan beheerders van speelplekken en het verstrekken van subsidie aan gemeenten om hun lokale aanpak vorm te geven. 

Project Diffuus Lood De Ronde Venen 

Op basis van het provinciale beleid voor diffuus lood hebben Provincie Utrecht en Gemeente De Ronde Venen, met ondersteuning van RUD Utrecht, ODRU en de GGD een aanpak ontwikkeld voor het minimaliseren van de loodrisico’s in deze gemeente. Met financiering van het Rijk zijn in de periode 2019-2025 circa 1.000 locaties (speeltuinen, moestuinen en particuliere tuinen) onderzocht op lood in de contactzone. In circa 2,5% van de gevallen bleek dat (sanerings)maatregelen noodzakelijk waren, deze zijn inmiddels grotendeels aangepakt. De kennis en ervaring die hier is opgedaan vertalen we naar andere gebieden met vergelijkbare problemen. Een extra uitdaging bij de aanpak van diffuus lood is de transitie van Wet bodembescherming naar Omgevingswet, waarbij gemeenten opeens zelf aan de lat staan voor het bodembeleid. 

Meer informatie 

Voor bodemverontreiniging heeft Provincie Utrecht subsidieregelingen voor bedrijven en particulieren.  

• Bedrijvenregeling 

  Dit is een subsidieregeling voor alle ernstige gevallen van bodemverontreiniging ontstaan voor 1975. Eigenaren en erfpachters van in gebruik zijnde en blijvende bedrijfsterreinen konden zich tot 1 januari 2008 hiervoor aanmelden.

• Particulieren 

  Provincie Utrecht heeft een financiële regeling voor het saneren van verontreinigde terreinen met een woonbestemming. Bent u een eigenaar/erfpachter van een perceel waar u zelf woonachtig bent en wilt u de aanwezige sterke bodemverontreiniging saneren? Dan kunt u in aanmerking komen voor een subsidie. Deze wordt verstrekt in de vorm van een bijdrage in de saneringskosten. 

  Voor vragen over deze subsidies kunt u een e-mail sturen aan subsidies@provincie-utrecht.nl.  

Stichting Bodembeheer Nederland 

Stichting Bodembeheer Nederland opereert op het grensvlak van overheid en bedrijfsleven en biedt financiële en operationele ondersteuning bij aanpak en beheer van bodemverontreinigingen. Meer informatie: www.bodembeheernederland.nl 

De provincie werkt voortdurend aan een schone leefomgeving. Daarom steken we energie in de aanpak van ernstige bodemverontreiniging. Dit geldt zeker voor bodemverontreinigingen, die een mogelijk risico vormen voor mens of milieu; de zogeheten spoedlocaties. Dat doen we vanuit het Provinciaal Uitvoeringsprogramma Bodem 2024 in samenwerking met onze partners, zoals gemeenten, omgevingsdiensten, bedrijven, waterschappen, drinkwaterbedrijven en natuurorganisaties. 

Spoedlijst

Locaties met een ernstige bodemverontreiniging staan op de spoedlijst. Op deze lijst staan geen locaties in de gemeenten Amersfoort en Utrecht. Deze gemeenten zijn zelf bevoegd gezag en verantwoordelijk voor de voortgang van de spoedlocaties binnen hun grondgebied.

Soorten risico’s

Voor bodemsanering zijn er drie soorten risico’s:

• Humane risico’s (risico’s voor de mens), bijvoorbeeld door uitdamping van verontreiniging naar binnen lucht in huizen, door consumptie van groenten uit de (moes)tuin of door inademing van asbestvezels;
• Ecologische risico’s (risico’s voor dieren en planten), bijvoorbeeld in natuurgebieden;
• Verspreidingsrisico’s (onaanvaardbare verspreiding van de verontreiniging in het grondwater), bijvoorbeeld een steeds groter wordende zeer omvangrijke verontreiniging in het grondwater of een verontreiniging in het grondwater die een nabijgelegen drinkwaterwinning bedreigt.

In de spoedlijst is per locatie aangegeven welke risico’s van toepassing zijn. Als er sprake is van onaanvaardbare humane risico’s is in de lijst opgenomen hoe deze risico’s worden beheerst. Voor alle locaties geldt, dat er overigens geen sprake is van acuut gevaar. Maar bij langdurige blootstelling kunnen er als gevolg van de verontreiniging, risico’s ontstaan voor de mens (humane risico’s), voor het milieu (ecologische risico’s) of voor verspreiding van de verontreiniging via het grondwater. Daarom moet de sanering van de bodem op de spoedlocaties binnen enkele jaren gestart zijn.

De provincie Utrecht heeft de vergunningverlenende en handhavende taken op grond van de Wet bodembescherming (Wbb) die vóór 1 januari 2024 zijn gestart, gemandateerd aan de omgevingsdienst RUD Utrecht. Per 1 januari 2024 (de datum van de inwerkingtreding van de Omgevingswet) wordt een groot deel van de werkzaamheden voor bodemsaneringen en graven in verontreinigde grond door de omgevingsdiensten  RUD Utrecht en ODRU uitgevoerd in opdracht van de gemeenten. Zoals:

• het melden van een bodemsanering of van het graven in verontreinigde grond;  
• het aanleveren van onderzoekrapporten en/of saneringsverslagen;  
• en het opvragen van informatie over  mogelijke bodemverontreinigingen.

Voor de gemeenten Amersfoort, Baarn, Bunschoten,  Eemnes, Houten, Leusden, Lopik, Nieuwegein, Soest, Utrecht en Woudenberg kunt u terecht bij het bodemloket van de RUD Utrecht. Bereikbaar via e-mailadres: bodemloket@rudutrecht.nl. U kunt hier ook terecht voor vragen over locaties die onder de Wbb bij de provincie gemeld moesten worden (de oudere al in behandeling zijnde locaties). Voor de gemeenten De Ronde Venen, Stichtse Vecht, De Bilt, Woerden, Zeist, Oudewater, Montfoort, IJsselstein, Vijfheerenlanden, Bunnik, Wijk bij Duurstede, Utrechtse Heuvelrug, Renswoude, Veenendaal en Rhenen kunt u terecht bij de ODRU.  

Op de genoemde websites van de Omgevingsdiensten kunt u meer informatie vinden over welke activiteiten u moet melden en aan welke eisen u moet voldoen.