Bodemsanering Park Vliegbasis Soesterberg

In 2009 was nog niet bekend, dat PFAS in de bodem risico’s zou kunnen opleveren voor mens en milieu. Daarom was dit geen aandachtspunt tijdens de overname van de vliegbasis in 2009.

In de jaren daarna werd steeds meer bekend over de schadelijkheid van PFAS. Het was een bestanddeel van onder andere blusschuim. En dat kan in de bodem leien tot risico’s voor mens en milieu. In 2019 publiceerde het ministerie van Infrastructuur en Water een handelingskader voor PFAS in de bodem. Dit handelingskader gaf overheden handvatten voor de aanpak.

In 2017/2018 lag er een initiatief voor bodemonderzoek op de locatie van de toekomstige woonwijk om inzicht te krijgen in de bodemkwaliteit. Door de vroegere aanwezigheid van een brandweerkazerne en -oefenplaats, richtte dat onderzoek zich – naast de toen gebruikelijke stoffen – ook en voor het eerst op PFAS.

Uit de resultaten in 2018 bleek, dat er relatief hoge hoeveelheden PFAS in de grond en het grondwater terecht waren gekomen. In opdracht van de Rijksoverheid werd vervolgens op de hele voormalige vliegbasis onderzocht, waar PFAS-verontreinigingen zouden kunnen voorkomen. Alle mogelijke locaties, waar PFAS in de bodem kan zitten, zijn inmiddels onderzocht. Uit dit onderzoek blijkt, dat er alleen bij de oude brandweerkazerne en -oefenplaats en de oude tankplaats risico’s zijn voor mens, milieu en voor verspreiding via grondwater. Gedeputeerde Staten hebben daarna in 2019 besloten, dat sanering noodzakelijk is.

In de periode daarna werd aanvullend bodemonderzoek verricht om de verontreiniging en de risico’s beter in beeld te brengen. En om vast te stellen hoe de bodem het beste kan worden gesaneerd. In 2023 hebben de provincie Utrecht en het Rijk afgesproken hoe de sanering moet worden aangepakt. Ook hebben ze afspraken gemaakt over de financiering.

De grondwaterspiegel in de omgeving van de voormalige tankplaats bevindt zich op ongeveer 6 meter diepte vanaf het maaiveld. Buiten de grenzen van de vliegbasis zijn tot aan het zuidelijke deel van de Hertenlaan en het Numanbos in Den Dolder verhoogde PFAS-gehalten gemeten tot ongeveer 33 meter diepte (zie bovenaan pagina de kaart ‘Saneringslocaties en contour grondwaterverontreiniging’). Bij normaal gebruik van de tuinen en het openbaar groen zijn er daarom geen risico’s voor mens, plant of dier. Het gebruik van het grondwater in deze omgeving wordt echter ontraden en het oppompen ervan is op grond van de Wet bodembescherming ook niet toegestaan. 

Ter plaatse van de voormalige brandweerkazerne bevindt de grondwaterspiegel zich op ongeveer 10 meter diepte vanaf het maaiveld. Hier is geen sprake van gezondheidsrisico’s door het gebruik van verontreinigd grondwater: er bevinden zich hier geen woningen en er wordt hier ook geen grondwater opgepompt. 

De verwachting is dat de grondsanering ongeveer een half jaar in beslag neemt. De duur van de grondwatersanering schatten we op 10 jaar, waarna de grondwaterkwaliteit voor een periode van zo’n 30 jaar wordt gemonitord.

Voorafgaand aan het saneren van de verontreinigde bodem, wordt aanvullend bodemonderzoek gedaan. Hierdoor wordt de kans dat tijdens de sanering onverwachte concentraties PFAS en andere verontreinigingen worden aangetroffen sterk verkleind. Als die situatie zich voordoet, wordt de sanering hierop aangepast, bijvoorbeeld verder ontgraven of meer grondwater onttrekken.

Dat is nu nog niet bekend. De provincie stelt kwaliteitseisen aan de aanvulgrond en dat is afhankelijk van het gebruik, bijvoorbeeld tuin, park of infrastructuur. Het is vervolgens aan de aannemer om grond toe te passen die aan die eisen voldoet.

De reinigingsmogelijkheden voor PFAS-grond zijn sterk in ontwikkeling. Dit wordt verder uitgezocht tijdens het opstellen van het saneringsplan.

Het grondwater is verontreinigd en zou zonder ingrijpen op lange termijn de stroomafwaarts gelegen drinkwaterwinningen kunnen bereiken.

De saneringswerkzaamheden worden uitgevoerd op een manier die geen risico’s opleveren voor mens en milieu. De terreindelen waar de werkzaamheden plaatsvinden worden afgezet, zodat onbevoegden deze terreindelen niet kunnen betreden.

In het saneringsplan worden de gevolgen van de saneringswerkzaamheden voor omwonenden uitgebreid in beeld gebracht. Er moet rekening worden gehouden met extra verkeersbewegingen (vrachtauto’s) en dat er - door de werkzaamheden op de locatie - ook extra geluid zal zijn. Bij het voorbereiden van de sanering wordt rekening gehouden met de consequenties voor de natuur.

De weersomstandigheden hebben invloed op de werkzaamheden. Een aantal apparaten dat wordt gebruikt, werkt bijvoorbeeld niet bij strenge vorst. In een droge periode kan verontreinigde grond tijdens het ontgraven gaan stuiven. Afhankelijk van de omstandigheden en de aard van de werkzaamheden zullen gepaste maatregelen worden genomen.

De activiteiten waardoor de verontreinigingen op Park Vliegbasis Soesterberg zijn veroorzaakt – het blussen met PFAS-houdend blusschuim – zijn al jaren geleden gestaakt. Daardoor is nieuwe verontreiniging van de grond en het grondwater met PFAS niet meer mogelijk. Ook via het grondwater van buiten het gebied is geen PFAS-verontreiniging te verwachten, omdat daar geen PFAS-bronnen bekend zijn.

Er is een uitgebreide inventarisatie gedaan naar mogelijke bronnen van PFAS op de voormalige Vliegbasis Soesterberg. Onder andere in de vorm van historisch onderzoek en interviews. PFAS-verdachte locaties zijn onderzocht. Hieruit blijken alleen de voormalige brandweerkazerne en -oefenplaats en de voormalige tankplaats te moeten worden gesaneerd.

Bij de bodemsanering worden nadelige gevolgen voor de natuur zoveel mogelijk beperkt, en zo nodig gecompenseerd. Er zullen bijvoorbeeld bomen in het te ontgraven gebied moeten worden gekapt om te voorkomen dat op die plekken de PFAS-verontreiniging achterblijft.

PFAS in grond en grondwater is niet te herkennen. Deze stoffen zijn in de bodem kleur- en reukloos. Alleen door monstername en analyse kan worden vastgesteld of en hoeveel PFAS in de bodem aanwezig is.

Het realiseren van de beoogde woningbouwlocatie ten zuiden van Park Vliegbasis Soesterberg voorziet in een woningbehoefte op een groene locatie in de nabijheid van Soesterberg-Noord. Al vele jaren voordat de PFAS-verontreiniging bekend was, is in overeenstemming met de partners de ontwikkeling van deze locatie tot woongebied in gang gezet. Na sanering is er sprake van een uitstekend en veilig woon- en leefklimaat.

De provincie is hiervoor als eigenaar van het terrein en initiatiefnemer van de sanering verantwoordelijk. De sanering dient te voldoen aan de eisen die het bevoegd gezag (RUD Utrecht) stelt.