Bodemdaling

In het Klimaatakkoord (2019) is afgesproken om landelijk de uitstoot van broeikasgassen uit veenbodems in 2030 met één Megaton omlaag te brengen. In Regionale Veenweiden Strategieën (RVS) moeten de provincies aangeven hoe ze deze doelstelling willen realiseren.

De RVS Utrechtse Veenweiden is opgesteld in nauwe samenwerking tussen provincie Utrecht, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR), Waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) en de gemeenten Woerden, De Ronde Venen en Vijfheerenlanden. Ook de andere Utrechtse waterschappen en veenweidengemeenten zijn bij het proces betrokken geweest en van de landbouw- en natuurorganisaties is tijdens het proces input voor de RVS gevraagd.

In de RVS van de provincie Utrecht is de volgende ambitie opgenomen:

Provincie Utrecht zet met afremmen van bodemdaling en daarmee reductie van CO2-emissies uit veenbodems, samen met haar partners, de komende jaren een flinke beweging in gang naar een duurzaam toekomstperspectief voor de landbouw, geborgd in het landschap en met ruimte voor natuur, energietransitie, vermindering van de stikstofuitstoot en andere meekoppelkansen.

Om deze ambitie te realiseren zijn er vier doelstellingen geformuleerd:

1. De uitstoot van broeikasgassen uit de Utrechtse veenbodems is in 2030 met 0,12 Mton CO2-equivalenten afgenomen.
2. De bodemdaling in het landelijk veenweidegebied is in 2030 met gemiddeld 50% geremd.
3. Het watersysteem is gezond, robuust en klimaatbestendig.
4. De landbouw ontwikkelt zich naar een duurzame en vitale sector met een goed toekomstperspectief.

In diverse polders werkt het waterschap  al samen met de agrarische collectieven en de agrarische ondernemers  aan het afremmen van de bodemdaling en het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen uit veenbodems. Zoals in de gebiedsgerichte pilots binnen Klimaatslim Boeren op Veen voor de aanleg van waterinfiltratiesystemen, of in experimenten als klei in veen en natte teelten. De provincie is bij deze projecten ook  nauw betrokken.

Aanpak

De RVS werkt met drie programmalijnen. Bij elke lijn heeft de landbouw een sleutelrol.

1. Kennisontwikkeling en innovatie

In Utrecht doen we actief mee aan landelijke onderzoeksprogramma’s en diverse gebiedsgerichte pilots. Daarin hoeven we gelukkig niet het wiel alleen, of opnieuw uit te vinden: via allerlei landelijke programma’s en kennisnetwerken kunnen we onze winst doen met specifieke kennis en innovatie die is verzameld voor en over de Nederlandse veenweiden. Denk aan het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV) (wellicht link naar deze website), het Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling (NKB) (link naar dit programma) en het Veenweiden Innovatie Programma Nederland (VIP-NL; in voorbereiding) (link naar het VIC). Regionaal spelen onder meer Klimaatslim Boeren op Veen (KsBoV) en de Regiodeal Bodemdaling Groene Hart.

2. Een robuust en klimaatbestendig watersysteem

Samen met de waterschappen , de andere veenweiden provincies en het Rijk zijn we actief betrokken bij onderzoek naar de mogelijke gevolgen van het grootschalig verhogen van grondwaterstanden en slootpeilen in de veenweiden voor het waterbeheer. Afremmen van bodemdaling vraagt immers in droge perioden meer water en het vermindert de ruimte in de bodem om water te bergen bij veel regenval. Ook over de effecten op de kwaliteit van het water weten we nog onvoldoende.  

3. Samenwerken in gebiedsprocessen

Kansrijke en effectieve mogelijkheden werken we in samenwerking én op maat uit. Daarom kijken we met elkaar bij welke initiatieven in een gebied we kunnen aansluiten en bijdragen. En hoe we waar mogelijk en zinvol, ook andere opgaven mee kunnen pakken. Voor winst op meer fronten! Hoe pakken we het aan?

Het Utrechtse veenweidegebied is voor een groot deel landbouwgebied, met de melkveehouderij als grootse tak. Het is van belang om de maatregelen tegen bodemdaling waar mogelijk te combineren met het werken aan andere maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie, de stikstofproblematiek, verhoging van biodiversiteit, de energietransitie en behoud van voldoende water van goede kwaliteit.  In het provinciale beleid (Omgevingsvisie provincie Utrecht, 2021) is het uitgangspunt dat bij afremmen bodemdaling er toekomstperspectief moet zijn voor een zo groot mogelijk deel van de huidige gebruikers (vooral agrarische ondernemers).

Wat ons gaat helpen zijn goed werkende instrumenten die toepasbaar zijn voor de agrarisch ondernemers en bijdragen aan hun toekomstperspectief. Een aantal van deze instrumenten is al voorhanden, andere ontwikkelen we komende jaren in samenwerking met het landelijk veenweidenprogramma en met onze regionale partners. Grondinstrumenten, zoals kavelruil en een grondbank, zijn voorbeelden van zulke instrumenten. Zij zijn vooral helpend in gebieden waar meerdere opgaven bij elkaar komen. Hier kunnen ze ‘de motor’ zijn voor een gebiedsproces.

Een ander kansrijk, nog te ontwikkelen, instrument betreft ‘ecosysteemdiensten’. Dat betekent kortgezegd dat agrariërs diensten leveren op het gebied van bijvoorbeeld waterberging, waterkwaliteit, ‘carbon-credits’, biodiversiteit en landschap, en daarmee hun inkomen in stand houden of zelfs kunnen verbeteren. Om zekerheid te bieden, zowel voor de ondernemer als voor continuïteit in duurzame ecosysteemdiensten, onderzoeken we of langere beheerovereenkomsten dan de huidige zes jaar mogelijk zijn door samen met betrokken partijen aan de slag te gaan met een aantal pilots.

Veenweiden in Beweging is een verkennend gebiedsproces waarbij de gemeente Woerden als penvoerder, HDSR en de provincie Utrecht in dialoog zijn geweest met agrariërs om te komen tot een toekomstbestendig buitengebied. De bestuurders hebben alle resultaten onlangs goedgekeurd en hiermee is het proces afgerond.

Buitengebied Van Teylingenweg

Het gebiedsproces is in 2018 gestart en speelde zich af rond de Van Teylingenweg. In dit gebied van ongeveer 1.785 hectare wonen en werken 40 melkveehouders en 50 andere ondernemers aan de 6,5 km lange weg (zie kaart met gebiedsgrens rechts). De grenzen worden bepaald door De Grecht (westzijde), de N463 (noordzijde), de N212 (oostzijde) en het dorp Kamerik en de oost-west georiënteerde verkaveling (zuidzijde).

Verloop verkennend gebiedsproces

In samenspraak met de betrokkenen zijn per thema doelstellingen bepaald, handelingsperspectieven en obstakels onderzocht, en kennisdocumenten en factsheets ontwikkeld. Dit geheel is samengebracht in de Samenvatting Veenweiden in Beweging. In het verkennend gebiedsproces hebben vier thema’s nadruk gekregen:

1. terugdringen bodemdaling;
2. klimaatneutrale landbouw;
3. verkeersveiligheid & betaalbaar wegbeheer;
4. economisch rendabele bedrijven met toekomst.

Ontwikkelroutes en handelingsperspectief

Samen met de boeren hebben de overheden doelen inzichtelijk gemaakt, ontwikkelroutes in kaart gebracht en het handelingsperspectief op de korte termijn geconcretiseerd. Met deze kennis als basis kunnen de ondernemers en de overheden nu concreet aan de slag in de polderprocessen die worden opgestart vanuit het kavelruilproces Kamerik/Harmelen. De oplossing resulteert in Notitie Bouwstenen Omgevingsvisies Veenweiden in Beweging, een document met de leerpunten van het proces en een infographic die gebruikt kunnen worden in uitvoerende polderprocessen.