Toekomst bodemdalingsgevoelig gebied

• Bodemdaling

  De grondwaterstand heeft een belangrijke invloed op bodemdaling. Bodemdaling in begroeide terreinen wordt vooral veroorzaakt door oxidatie van het veen, die toeneemt bij lagere grondwaterstanden. Door oxidatie komt het broeikasgas CO2 vrij, wat bijdraagt aan de klimaatverandering. Op (langere) termijn tast bodemdaling de landschappelijke kwaliteiten van het veenweidegebied aan.

  Onder bouwwerken en infrastructuur wordt bodemdaling vooral veroorzaakt door zogenaamde “zetting”. Onder het gewicht van ophoogzand en bestrating wordt het veen ingedrukt. Dat leidt tot het wegzakken van infrastructuur. Dit brengt herstelkosten met zich mee.

  De provincie wil de bodemdaling zo veel mogelijk afremmen. Dat heeft ze vastgelegd in verschillende strategische plannen zoals het Bodem, Water en Milieuplan en de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie. Het tegengaan van bodemdaling is een complex probleem omdat het raakvlakken heeft met vele beleidsvelden en (tegengestelde) belangen. De vraag is hoe richten we het veenweidegebied in en welke maatregelen zijn daarbij nodig? Bodemdaling benaderen we steeds meer als een integraal vraagstuk dat meespeelt in discussies rondom de verduurzaming van de landbouw, natuur en water opgaven (internationale verplichtingen Natura2000 en KRW), energietransitie, leefbaarheid kleine kernen en het terugdringen van CO2 emissies.

  De aanpak doen we samen met onze gebiedspartners zoals de waterschappen, gemeenten, agrariërs, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen. Het belangrijkste en tevens moeilijkste aspect is dat het vooral uit het gebied zelf moet komen. De tijd dat de overheden van alles kunnen en willen opleggen is voorbij.

• Provinciaal beleid

  Een van de maatregelen om bodemdaling te remmen, is opgenomen in de Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV). De PRV verbiedt het scheuren en ploegen van de bodem in gebieden die als (zeer) kwetsbaar voor oxidatie zijn aangewezen. In 2008 heeft de provincie ter onderbouwing daarvan de Bodemkaart veengebieden laten opstellen waaruit de (zeer) kwetsbare gebieden zijn afgeleid.

  In het Bodem, water en Milieuplan (BWM-plan) vragen wij vragen de waterbeheerders aandacht te hebben voor het beperken van de bodemdaling. In veengebieden willen wij geen vergroting van de drooglegging tenzij dit noodzakelijk is voor het duurzaam uitoefenen van de functie. Dit betekent een slootpeil van maximaal 60 cm beneden maaiveld.

  Binnen ons eigen Innovatieprogramma Fysieke Leefomgeving (IFL) wordt bepleit om praktijkexperimenten te organiseren zodat we een samenwerkingsomgeving creëren voor de relevante publieke, private en maatschappelijke stakeholders rond een concrete casus. We brengen dit netwerk in contact met experts en vernieuwers. Bodemdaling is hiervoor als één van de opgaven aangemerkt.

  Programma Aanpak Veenweiden

  In 2015 heeft de provincie aan de gebiedscommissie Utrecht-West de opdracht gegeven om Programma Aanpak Veenweiden op te zetten en uit te voeren. Een programma dat projecten en pilots stimuleert die bijdragen aan het afremmen van bodemdaling en een duurzaam watersysteem in het Veenweidegebied. Kijk voor meer informatie op www.provincie-utrecht.nl/aanpakveenweiden.

• Toekomstverkenning bodemdaling

  Samen met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en de provincie Zuid-Holland hebben we voor het gebied van het hoogheemraadschap onderzocht hoe de bodemdaling zich op lange termijn ontwikkelt. De resultaten van de toekomstverkenning zijn vastgelegd in het Eindrapport Toekomstverkenning bodemdaling fase 1 (pdf, 2,1MB). De inzichten uit toekomstverkenning roepen de vraag op of het overal op uniform wijze remmen van bodemdaling juiste beleidsstrategie is. Op locaties waar op lange termijn de kosten sterk stijgen en ongewenste landschappelijke of ecologische effecten optreden, zouden nog strengere restricties voor het waterbeheer en het landgebruik moeten gelden. Op andere locaties ontstaan op termijn wellicht helemaal geen knelpunten en valt te overwegen alle nu geldende restricties voor het remmen van de bodemdaling op te heffen.

• Inspelen op adaptatie

  Vanuit economisch, maatschappelijk en landschappelijk belang is het belangrijk dat er toekomst blijft voor duurzame landbouw in het veenweidegebied. Dit vraagt om adaptieve landbouw, nieuwe businessmodellen. Gelukkig wordt veel op het niveau van proeftuinen samengewerkt, zelfs provincie overstijgend. Een mooi voorbeeld is de Proeftuin Veenweiden waar met boeren maatregelen worden ontwikkeld en getest voor minder stikstofbelasting, betere waterkwaliteit en vermindering van bodemdaling. Ook wordt er geëxperimenteerd met de toepassing van natte teelten zoals cranberry's en lisdodden. Dit soort experimenten worden op het Veenweide Innovatiecentrum in Zegveld uitgevoerd door en met agrariërs in het gebied. Als provincie cofinancieren we via de Agenda Vitaal Platteland het Programma Aanpak Veenweiden. De uitvoering van deze pilots en gebiedsprocessen wordt gecoördineerd door de gebiedscommissies. Wij volgen deze processen op de voet en faciliteren dit zo goed mogelijk.

  Naast adaptatie in de landbouw wordt gewerkt aan adaptatie in het waterbeheer. De provincie ondersteunt initiatieven die gericht zijn op een andere wijze van waterbeheer. Denk aan onderwaterdrainage (Peilvak 9 Groot Wilnis Vinkeveen, Zegveld, Driebruggen) en sturen met grondwater (Polder Spengen). Adaptieve peilstrategieën zullen op termijn waarschijnlijk ook mede leiden tot het toepassen van andere teelten en een meer gedifferentieerde landbouw.

• Kockengen waterproof

  In het dorp Kockengen daalt de bodem, verzakken de wegen en riolering. Als het hard regent, loopt het water al gauw de straten op. Verlagen van het grondwaterpeil is schadelijk voor de funderingen van huizen en gebouwen in het dorp. Voor de omliggende polders is verlagen van het peil wel nodig, omdat ook daar het maaiveld daalt. Daardoor gaan de peilen van dorp en polder steeds verder uiteenlopen. De veenbodem vormt een uitdaging voor een toekomst­bestendige ontwikkeling van een nieuwe woonwijk in Kockengen, het Vierde Kwadrant.

  Oorzaak, gevolg en oplossing van dit probleem overstijgen de verantwoordelijkheid en invloedssfeer van één overheidsorganisatie. Gemeente, hoogheemraadschap en provincie werken daarom samen met de bewoners aan het realiseren van oplossingen. Die moeten ervoor zorgen voor een duurzaam toekomstperspectief voor Kockengen in samenhang met het omringende polderlandschap.

• Gebiedsproces Veenweide in Beweging

  Veenweiden in Beweging is een verkennend gebiedsproces waarbij de gemeente Woerden als penvoerder, HDSR en de provincie Utrecht in dialoog zijn geweest met agrariërs om te komen tot een toekomstbestendig buitengebied. De bestuurders hebben alle resultaten onlangs goedgekeurd en hiermee is het proces afgerond.

  Buitengebied Van Teylingenweg

  Het gebiedsproces is in 2018 gestart en speelde zich af rond de Van Teylingenweg. In dit gebied van ongeveer 1.785 hectare wonen en werken 40 melkveehouders en 50 andere ondernemers aan de 6,5 km lange weg (zie kaart met gebiedsgrens rechts). De grenzen worden bepaald door De Grecht (westzijde), de N463 (noordzijde), de N212 (oostzijde) en het dorp Kamerik en de oost-west georiënteerde verkaveling (zuidzijde).

  Verloop verkennend gebiedsproces

  In samenspraak met de betrokkenen zijn per thema doelstellingen bepaald, handelingsperspectieven en obstakels onderzocht, en kennisdocumenten en factsheets ontwikkeld. Dit geheel is samengebracht in de Samenvatting Veenweiden in Beweging. In het verkennend gebiedsproces hebben vier thema’s nadruk gekregen:

  1. terugdringen bodemdaling;
  2. klimaatneutrale landbouw;
  3. verkeersveiligheid & betaalbaar wegbeheer;
  4. economisch rendabele bedrijven met toekomst.

  Ontwikkelroutes en handelingperspectief

  Samen met de boeren hebben de overheden doelen inzichtelijk gemaakt, ontwikkelroutes in kaart gebracht en het handelingsperspectief op de korte termijn geconcretiseerd. Met deze kennis als basis kunnen de ondernemers en de overheden nu concreet aan de slag in de polderprocessen die worden opgestart vanuit het kavelruilproces Kamerik/Harmelen. De oplossing resulteert in Notitie Bouwstenen Omgevingsvisies Veenweiden in Beweging, een document met de leerpunten van het proces en een infographic die gebruikt kunnen worden in uitvoerende polderprocessen.

Downloads

• Visie bodemdaling provincie Utrecht, december 2018 (PDF, 2.56 MB)
• Eindrapport toekomstverkenning bodemdaling fase 1 (PDF, 2.08 MB)
• Flyer programma Aanpak Veenweiden, juli 2020 (PDF, 4.25 MB)
• Eindrapport programma Aanpak Veenweiden, juli 2020 (PDF, 5.04 MB)