Historische buitenplaatsen

Binnen het thema Historische buitenplaatsen van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur onderscheiden we elf buitenplaatszones. Deze zones kennen elk hun eigen karakter en zijn allen ingebracht in de Omgevingsverordening Provincie Utrecht
We onderscheiden als buitenplaatszones: Stichtse Lustwarande, Vecht, Amersfoortseweg, Omgevingsverordening g (Wegh der Weegen), Laagte van Pijnenburg, Valleilandgoederen, Amelisweerd, Kasteel de Haar, Langbroekerwetering, Landgoed Linschoten en de Maarsbergse Flank. Van elke zone is een buitenplaatsbiotoop opgesteld. Deze zijn te vinden op de Cultuurhistorische atlas (CHAT) van de Provincie Utrecht. 

De Utrechtse Buitenplaatsbiotoop (pdf, 8,3 MB) is een informatiebestand met de  ruimtelijke kenmerken van de buitenplaatszones én van de afzonderlijke buitenplaatsen binnen die zones. Met deze informatie biedt de provincie een kennisbron en inspiratie-instrument om de cultuurhistorische kwaliteiten van onze buitenplaatsen te behouden en te verbeteren. Het laat zien dat een buitenplaats meer is dan een hoofdhuis aan de weg, zodat ook de omgeving en invloedsfeer van een buitenplaats in beeld zijn wanneer er plannen mochten worden ontwikkeld.

De leidraad “Behoud door ontwikkeling op historische buitenplaatsen” is bedoeld als hulpmiddel voor eigenaren en beheerders van buitenplaatsen, initiatiefnemers van ruimtelijke ontwikkelingen op buitenplaatsen én voor gemeenten die deze initiatieven moeten beoordelen. De leidraad laat zien hoe de uitzonderingsregel voor verstedelijking uit de Interim Omgevingsverordening werkt en geeft richting aan het onderbouwen van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen op buitenplaatsen.
 

Behoud van buitenplaatsen

De provincie vindt het belangrijk dat buitenplaatsen behouden blijven voor de toekomst, vanwege hun betekenis voor de natuur, de recreant en de identiteit van de lokale omgeving. De buitenplaatsen geven een gezicht aan het verleden en geven richting aan de toekomst. Gebleken is dat het voor eigenaren echter lastig is om de buitenplaats te behouden voor toekomstige generaties.
 

Uitzondering verstedelijkingsverbod en de leidraad

Vanuit de Interim Omgevingsverordening geldt in het landelijk gebied een verstedelijkingsverbod, waardoor ruimtelijke ontwikkelingen vrijwel onmogelijk zijn. Voor historische buitenplaatsen geldt een uitzondering op het verstedelijkingsverbod indien de ontwikkeling noodzakelijk is voor het duurzame behoud van de buitenplaats. Dit betekent dat indien er sprake is van financiële noodzaak voor het behoud van de buitenplaats, er onder voorwaarden een uitzondering op het verstedelijkingsverbod kan worden gemaakt. Hierbij geldt dat de initiatiefnemer van een ontwikkeling inzichtelijk moet maken hoe de beoogde verstedelijking voldoet aan de uitzonderingsregel uit de verordening.

Om initiatiefnemers en gemeenten te ondersteunen bij het onderbouwen, dan wel beoordelen, van ruimtelijke ontwikkelingen op buitenplaatsen is in opdracht van de provincie Utrecht in 2014 een leidraad opgesteld. De leidraad is in 2022 geactualiseerd, waarbij er tevens voor gezorgd is dat deze beter aansluit bij de behoeften van eigenaren en gemeenten.

De Buitenplaatsen Intermediair biedt ondersteuning aan eigenaren bij de ontwikkeling van economische kostendragers voor de duurzame instandhouding van de cultuurhistorische waarden van hun buitenplaats. Zie voor meer informatie de website van het Erfgoed Expert Team (EET): Erfgoed Expert Team.

Klimaatverandering heeft aanzienlijke gevolgen voor beheer en beplanting van monumentale parken, tuinen en buitenplaatsen. Om de gevolgen van weersextremen op de groene en blauwe onderdelen van buitenplaatsen inzichtelijk te maken, is in 2020 het Kennisprogramma Klimaatrobuuste Buitenplaatsen gestart. Het Kennisprogramma bestaat uit een kennis- en leeromgeving, de pilot Groenblauwe Monitor en proeftuinen en loopt tot april 2023.

Kennis- en leeromgeving Klimaatrobuuste buitenplaatsen

Het Kennisprogramma Klimaatbestendige Buitenplaatsen heeft tot doel om de gevolgen van de klimaatveranderingen voor historisch groen en blauw op buitenplaatsen in kaart te brengen, om kennis over en ervaringen met klimaatrobuuste maatregelen te verzamelen en te delen, en om erfgoed in provinciaal (klimaat)beleid een meewegende en inspirerende factor te laten zijn. Alle opgedane kennis en ervaringen worden verzameld en gedeeld met zowel erfgoed- als niet-erfgoed doelgroepen in een kennis- en leeromgeving.

Groenblauwe Monitor voor historische buitenplaatsen

Utrechtse buitenplaatsen doen mee aan de pilot Groenblauwe Monitor voor historische buitenplaatsen om een methodiek te ontwikkelen die de omvang van klimaatschade inzichtelijk maakt. 30 buitenplaatsen in de provincies Utrecht, Zuid-Holland en Gelderland werken hieraan mee. Op iedere buitenplaatsen wordt op drie manieren gemeten: met foto-opnamen vanaf de grond, via een multispectraalcamera vanuit de lucht en daarnaast continu monitoring van de bodemdroogte via satellietbeelden. De resultaten worden bekend gemaakt op de kennis- en leeromgeving.

Proeftuin

Provincie Utrecht maakt samen met Utrechts Landschap en de gemeente Zeist het project Klimaatrobuust Zeisterbos mogelijk. Hier wordt in de praktijk geëxperimenteerd met klimaatrobuuste maatregelen oplossingen. Bij de maatregelen wordt naar slimme oplossingen gezocht die passen in de cultuurhistorische context.

Erfgoed Deal

Het Kennisprogramma is een gezamenlijk initiatief van sKBL, provincies Utrecht, Gelderland en Zuid-Holland, gemeente Zeist, Utrechts Landschap en Utrechts Particulier Grondbezit. Het wordt ondersteund door het Programmabureau Erfgoed Deal.

Het Erfgoed Expert Team (EET) van de provincie Utrecht breidt het bestaande aanbod in de periode 2023-2024 uit met een Buitenplaatsen Intermediair. Met de inzet van een Buitenplaatsen Intermediair spelen we in op de behoefte bij eigenaren en terreinbeherende organisaties aan deskundigheid en ondersteuning bij planontwikkeling en -proces.

Een Buitenplaatsen Intermediair biedt ondersteuning aan eigenaren bij de ontwikkeling van duurzame economische dragers voor het behoud van de cultuurhistorische waarden van hun buitenplaats. Een Buitenplaatsen Intermediair werkt hands-on en gericht aan de realisatie van toekomstbestendige historische buitenplaatsen. Het betreft altijd maatwerk. Voorwaarde voor de inzet van de Buitenplaatsen Intermediair is een beheerplan of een toekomstvisie voor de buitenplaats. Afhankelijk van de vraagstelling kan het resultaat van de inzet van de Buitenplaatsen Intermediair bijvoorbeeld zijn:

• Verkenning van ambities, belangen en randvoorwaarden;

• Opstellen van een procesplanning inclusief tijdspad;

• Relevante partijen in beeld brengen en tijdig betrekken in het proces, of minimaal op de hoogte stellen;

• Advies over op het juiste moment betrekken van provincie en gemeenten;

• Advies over verbetering van de integrale onderbouwing van een ontwikkelplan;

• Hulp bij het vinden van een gedeeld belang bij betrokken partijen;

• Advies aan gemeenten bij beoordeling van ontwikkelplannen.

Een Buitenplaatsen Intermediair werkt in opdracht van de provincie, is onafhankelijk en ter ondersteuning van de eigenaar/terreinbeherende organisatie. Ieder verzoek om ondersteuning door een Buitenplaatsen Intermediair zal (zoveel mogelijk) door één persoon worden begeleidt. Onderling zal er kennis en ervaring worden uitgewisseld. Ook andere provincies kunnen een beroep doen op het EET als zij dat zelf bekostigen.

Meer informatie: https://www.erfgoedexpertteam.nl/buitenplaats-intermediair