Invasieve exoten zijn plant-, dier- en organismesoorten die van nature niet in ons land voorkomen en hier niet op eigen kracht zijn terechtgekomen. Ze worden (on)bewust door menselijk handelen geïntroduceerd. Ze kunnen schadelijk zijn voor de (lokale) biodiversiteit.
In de provincie Utrecht komen verschillende soorten invasieve exoten voor, waaronder de Aziatische hoornaar, Japanse duizendknoop en de Amerikaanse rivierkreeft.
Provincie Utrecht heeft factsheets gemaakt voor veel invasieve exoten die binnen de provincie voorkomen.
Aziatische hoornaar
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een invasieve exoot die sinds een aantal jaren in Nederland wordt aangetroffen. De hoornaar is vooral schadelijk voor honingbijen, wespachtigen, vliegen en muggen. Omdat de Aziatische hoornaar een alleseter is hangt het dieet deels af van de lokaal aanwezige insectsoorten. Hierdoor kan de predator ook een extra bedreiging vormen voor bedreigde inheemse insecten.
Herkenning
In Nederland komen zowel de Europese als de Aziatische hoornaar voor. De Aziatische hoornaar is een invasieve exoot, de Europese niet. Beide soorten lijken op elkaar, maar er zijn wel verschillen.
Bijvoorbeeld een verschil in lengte. De Europese hoornaar is tussen de 3 en 4 centimeter lang en is daarmee een stuk groter dan een limonadewesp. De Aziatische hoornaar is tussen de 2 en 3 centimeter lang en dus kleiner dan een Europese hoornaar, maar groter dan een Duitse wesp (ook wel limonadewesp genoemd).
Daarnaast verschillen de twee hoornaars van kleur. De Europese hoornaar is rood, bruin en geel van kleur. De kop en het middenstuk zijn roodbruin, net als de poten en antennes. De Aziatische hoornaar is zwart met geel en vooral de gele poten zijn kenmerkend. De antennes zijn zwart.
Voorjaars- en zomernest
De Aziatische hoornaar houdt een winterslaap en maakt twee nesten per jaar. In het voorjaar komt de koningin uit haar winterslaap en maakt een eerste nest: het voorjaarsnest (ook wel primair nest genoemd). Dit nest heeft het formaat van een pingpongbal tot een volleybal en wordt gemaakt in beschutte plekken zoals onder afdakjes, in schuren en in nestkastjes. De voorjaarsnesten worden bewoond door de koningin en meestal ook door enkele werksters en broedsels.
In de zomer wordt het tweede nest gebouwd: het zomernest (ook wel secundair nest genoemd). Deze nesten worden vaak hoog in de bomen gebouwd en kunnen de grootte van een skippybal bereiken. Deze nesten worden ook bewoond door koningin, werksters en broedsel. Deze kolonie is een stuk groter dan in het voorjaar. In het najaar worden ook mannen en nieuwe koninginnen geboren. Eenmaal klaar om te gaan, vliegen de mannen en nieuwe koninginnen uit, paren ze en scheiden hun wegen. De mannen en de rest van het nest gaan dood, terwijl de gepaarde koninginnen in winterslaap gaan. Daarna begint de cyclus weer opnieuw.
Gevaarlijk?
In principe is een Aziatische hoornaar niet gevaarlijker dan een limonadewesp of Europese hoornaar. Voor alle drie de soorten geldt vooral dat ze meestal niets doen als zij met rust gelaten worden. De dieren worden alleen defensief, en uiteindelijk mogelijk agressief, bij dreigend gevaar voor het nest of voor een individu. Het advies is wel om voorzichtig te zijn in de buurt van een nest van de Aziatische hoornaar, net zoals je ook voorzichtig moet zijn in de buurt van een nest van een andere wespensoort.
Een steek van de Aziatische hoornaar is wel pijnlijk, maar niet direct gevaarlijk. Bij meerdere steken of bij een allergische reactie kan het wel gevaarlijk zijn. Aziatische hoornaars worden in het voorjaar gezien (koninginnen) en in de zomer tot in de herfst (werksters). De nesten kunnen zijn vooral in het voorjaar zichtbaar. Dit is de periode waarin het eerste nest gebouwd wordt op locaties in de buurt van mensen. In zomer is de kans op interactie tussen Aziatische hoornaars en mensen kleiner, omdat de zomernesten vooral in boomtoppen gebouwd worden.
Wat te doen bij het zien van een hoornaar?
In het voorjaar komt het voor dat koninginnen die net uit winterslaap komen, opduiken in huis of in de tuin. Het kan ook voorkomen dat er een voorjaarsnestje in de schuur hangt of onder het afdak. Mocht het lukken, vang het dier en maak er een foto van. Als er meer dan één hoornaar aanwezig is, dan kunt u beter een foto op afstand maken. Probeer het dier en/of het nest in zijn geheel op de foto te zetten. De foto moet duidelijk genoeg zijn om kenmerken als vorm, kleur en poten te kunnen onderscheiden. Voeg de foto als begeleiding toe aan een waarneming op waarneming.nl.
De mensen van waarneming.nl, de validatoren, zullen vervolgens de waarneming beoordelen. Als het inderdaad om een Aziatische hoornaar gaat en het dier gevangen is, dan zal de validator vragen of het dier in de vriezer geplaatst kan worden. Als het toch een ander soort betreft kan het dier weer vrijgelaten worden.
Sla geen dieren dood en stop geen dieren in de vriezer zonder validatie: dit kan schadelijk zijn voor de biodiversiteit.
Voorjaarsnest gezien? Laat het hangen en voer een waarneming met foto in op waarneming.nl. Haal het nest niet zelf weg. Bestrijders én de imkers houden waarneming.nl in de gaten. Gevalideerde meldingen worden meestal opgevolgd. Het is juist daarom van belang dat er foto’s bij waarnemingen geplaatst worden.
Bestrijding Aziatische hoornaar
De Aziatische hoornaar is opgenomen in de Europese Unielijst, een bijlage van de Europese Exoten verordening (nummer 1143/2014). Deze verordening is opgesteld ter bescherming van de Europese biodiversiteit tegen invasieve exoten. De uitvoering ervan is in Nederland gedecentraliseerd naar de verschillende provincies.
Provincie Utrecht bestrijdt de Aziatische hoornaar ter bescherming van de biodiversiteit en doet dat binnen de provincie Utrecht. Het streven daarbij is om de Aziatische hoornaar volledig te verwijderen uit de provincie. In opdracht van de provincie Utrecht verwijdert een specialistisch bedrijf nesten van Aziatische hoornaars op natuurvriendelijke wijze. Daarnaast spoort het bedrijf zomernesten op door werksters te zenderen en te volgen naar het nest.
Imkers
Provincie Utrecht staat ook in contact met de groep Utrechtse imkers, die zich net als de provincie inzetten om de Aziatische hoornaar te helpen bestrijden. Aziatische hoornaars eten voornamelijk honingbijen, waardoor imkers veel overlast van de Aziatische hoornaars ervaren.
Imkers uit de provincie Utrecht zetten zich vrijwillig in om vroege voorjaarsnesten te verwijderen. Zij doen dit in zelf georganiseerde zoekgroepen waarin zij actief zomernesten opsporen door middel van de wiekpotmethode. Met de wiekpotmethode worden Aziatische hoornaars gelokt naar de wiekpot, waar zij van een zoete lokstof kunnen drinken. Ze worden daarna gevangen en gemerkt. Dit is cruciaal voor het volgen van de vliegrichtingen van individuen. Door vliegrichtingen en -afstanden te meten, kan uitgetekend worden waar het zomernest zich ongeveer bevindt. Zo kan gerichter gezocht worden naar het nest. Als een nest gevonden is, wordt deze door de specialistische bestrijder opgeruimd.
Tijdlijn seizoen Aziatische hoornaars
April - juni: de eerste koninginnen vliegen uit en voorjaarsnesten worden gebouwd.
Juli - oktober: de zomernesten worden gemaakt
September - november: koninginnen en mannen vliegen uit en paren.
November - maart: alleen de koninginnen overleven en gaan in winterslaap.
Vestiging Aziatische hoornaars in Utrecht
2020: Eerste Utrechtse Aziatische hoornaar nest. Veenendaal. Verwijderd.
2021: Geen nesten waargenomen.
2022: Tweede Utrechtse Aziatische hoornaar nest. Leersum. Te laat gevonden.
2023: Zeven nesten (voorjaar en zomer) verwijderd.
2024: 32 voorjaarsnesten en 43 zomernesten verwijderd.