Op de N225 zie je fietsers voorbij zoeven op de geasfalteerde doorfietsroute tussen Driebergen en Amerongen. Op diezelfde weg zag je duizend jaar geleden een heel ander beeld: pelgrims met vilten hoeden ploeterden over de zanderige bovenweg, gevolgd door handelaren met zakken vol wijn, bont of sieraden. De doorfietsroute volgt namelijk deels de stokoude Via Regia, een handelsroute door heel Europa. De provincie Utrecht blaast samen met de gemeente Utrechtse Heuvelrug deze oude weg nieuw leven in door beelden langs de weg te plaatsen.
Al in de vroege middeleeuwen liep tussen Utrecht en Keulen een belangrijk deel van de Via Regia. Vanaf Utrecht trokken reizigers via het rivierkleigebied naar Zeist en langs de Utrechtse Heuvelrug. Kunstenaar Martijn Linssen deed historisch onderzoek en gaat drie beelden van aardewerk boetseren. Die vertellen de verhalen over de handelaren, machtsstructuren en weggebruikers van de Via Regia. De beelden worden in het voorjaar van 2026 langs de fietsroute geplaatst.
Roversbendes op de route
Martijn loopt op blote voeten met een nonchalante knot in het haar door zijn rommelige atelier. Allerlei grote en kleine kleibeelden op de tafels, kleurige keramieken tegeltjes her en der op de vloer. Op een schap in een stellingkast staan al drie kleine proefbeelden. Hij is enthousiast over de opdracht van de provincie: “De verhalen van de Via Regia in de provincie Utrecht verbeelden vind ik geweldig. Het was eeuwen geleden avontuurlijk en gevaarlijk reizen, je kon roversbendes tegenkomen bijvoorbeeld. Het jongetje in mij vindt dat prachtig. Er komt zeker een rovertje terug in de beelden.”
Zonder weg geen handel
Door onze provincie lopen een paar hele oude handelsroutes. De duizenden kilometers lange Via Regia was belangrijk, omdat het heel Europa met elkaar verbond. Je ziet op satellietbeelden de oude karrensporen van deze ‘koninklijke weg’ nog terug. Martijn: “Het was eeuwenlang een levendige route vol handelaren en ook de Utrechtse bisschop maakte in de 10e eeuw af en toe de tocht naar het keizerlijke paleis in Keulen.” De handel was ingewikkeld in de middeleeuwen; alles werd gewogen en daarna pas verhandeld. Elke stad had eigen gewichten en mensen betaalden soms met sieraden, soms met zilveren en gouden munten. De plek waar dit gebeurde, de Waag, was daarom belangrijk in de steden. Martijn: “Dit verbeeld ik met een grote hand die een weegschaal vasthoudt.”
Het was eeuwen geleden avontuurlijk en gevaarlijk reizen
Geschiedenis beleven
De Raad van Europa riep de Via Regia in 2005 uit tot Culturele Route. Net als de bekende pelgrimsroute naar Santiago de Compostella vertelt deze weg het verhaal van Europa’s gedeelde verleden.Waar pelgrims landen doorkruisten en handelaren in andere regio’s hun walrusivoor, wijntonnen, textiel en zout verkochten. De provincie Utrecht wil inwoners kennis laten maken met deze bewogen geschiedenis, maar wel passend in ons dagelijkse leven, dus langs de fietsroute van de N225.
Interessante opgravingen
Martijn vond het een uitdaging om te achterhalen wat er vroeger allemaal op de route gebeurde. Er zijn namelijk nauwelijks geschreven bronnen uit die tijd. De archeoloog van de gemeente Utrechtse Heuvelrug gaf informatie over opgravingen, zoals mantelspelden uit de vroege middeleeuwen. Martijn: “De opgravingen laten zien dat de Utrechtse Heuvelrug in de vroege middeleeuwen bewoond en welvarend was. Het rood en okergeel van de spelden verwerk ik in de beelden.”
Handelsverdrag uit 1259
Toch vond Martijn tijdens zijn historische onderzoek ook nog een geschreven stuk. Martijn: “Een unieke vondst. Mijn oom woont in Keulen en vond daar in de archieven een document uit 1259, bedoeld om een handelsconflict op de Via Regia tussen Utrecht en Keulen te beëindigen. De zegels op het handelscontract verwerk ik in de kunstwerken, als tastbare herinnering uit die tijd.”
De opgravingen laten zien dat de Utrechtse Heuvelrug in de vroege middeleeuwen bewoond en welvarend was
Details in de beelden
Martijn: “Mijn beelden hebben twee zijdes, zodat fietsers ze van beide kanten kunnen zien. En er komen bankjes om ze beter te bekijken, want er valt van alles te ontdekken als je wat langer kijkt.” Dat klopt. Je blijft bijvoorbeeld kijken naar het beeld over de machtsstructuren met in elkaar verweven hoofden, zwaarden en symbolen. Martijn: “Ziet er complex uit, hè! Daarmee verwijs ik naar de ingewikkelde middeleeuwse machtsrelaties, waarbij het bisdom Utrecht viel onder het bisdom Keulen, maar de bisschop van Utrecht ook moest gehoorzamen aan de keizer van het Romaanse rijk.”
Verhalen bovenop elkaar
Ook de reizigers van weleer komen terug in een beeld. Martijn: “Je ziet daarin de bovenweg op de Utrechtse Heuvelrug waar rovers, pelgrims en edelen slenteren en de benedenweg waar een klein middeleeuws leger voorbijtrekt met een eenzame geit. Onderin een bootje met vracht op de Rijn, want die rivier hoorde ook bij de weg. De eeuwenoude verhalen plaats ik boven elkaar, gebaseerd op schilderijen uit de middeleeuwen, waar men verhalen en tijden gewoon boven elkaar schilderde.” Martijn is na al het historisch graafwerk toe aan het ‘echte werk’: “Ik wil na al het voorwerk nu lekker gaan boetseren!”