Erfgoedparels 2021, 2020 en 2019

^{Foto: Zecc Architecten.}

De 43,5 meter hoge Watertoren aan de Amsterdamsestraatweg 380 in Utrecht is in 1916 gebouwd in opdracht van de Utrechtsche Waterleiding Maatschappij. De toren is van architectonische waarde als voorbeeld van zorgvuldige vormgeving in Amsterdamse Schoolstijl, van cultuurhistorische waarde vanwege zijn bijzondere functie en van stedenbouwkundige waarde vanwege de beeldbepalende ligging. De huidige particuliere eigenaar wil de watertoren restaureren, herbestemmen en verduurzamen.

Het monumentale complex bestaande uit een kantoor, directeursvilla en symmetrische tuin is in 1935 ontworpen door de selfmade ondernemer Jan Jongerius (1888 – 1941). Zo ontstond tussen 1936 en 1938 een opvallend wit complex met rode accenten aan het Merwedekanaal. De villa, tuin en het kantoor zijn inmiddels gerestaureerd. De kademuur is in slechte staat en heeft restauratie nodig. Ook het hekwerk van buizen op de kademuur en de twee bruggen worden daarin meegenomen.

De Bonkmolen in Lexmond is in de 17e eeuw gebouwd. De polder Lakerveld werd oorspronkelijk door vier wipmolens bemalen. Begin 20e eeuw vervangt een stoomgemaal twee molens. Omdat het erg natte jaren waren, was er nog veel profijt van de Vlietmolen en de Bonkmolen. Besloten werd om deze molens aan te houden. Na de Tweede Wereldoorlog wordt De Bonkmolen buiten gebruik gesteld. De restauratie omvat de houten bekleding, de draagconstructie van het bovenhuis, de kapspanten en de waterloop.

Het Stadhuis in Wijk bij Duurstede dateert uit 1666 en heeft door de jaren heen een kenmerkende historie opgebouwd. Van oudsher heeft het stadhuis gefunctioneerd als zetel van het stadsbestuur, rechtbank en gevangenis en was er waarschijnlijk een dienstwoning. De restauratie betreft het dak, de gevel, gewelven en balkkoppen. Het pand zal na de restauratie vanaf 2022 gebruikt worden als VVV-kantoor, trouwlocatie, vergaderruimte en museum.

Met een hoogte van 112 meter is de Domtoren nog altijd de hoogste kerktoren van Nederland. In 1320 begon men met de bouw van de toren die eeuwenlang stormen, branden en bezettingen overleefde. Het doel van deze restauratie is de Domtoren voor de komende 50 jaar te vrijwaren van groot onderhoud. Uitgangspunt is het metselwerk, voegwerk, alle dakbedekking, hardsteenwerkzaamheden (blauwsteen) en ankerwerk te restaureren met behoud van oorspronkelijk, historisch bouwmateriaal.

De Tombe van Nellesteijn is een uitzichttoren in neoclassicistische stijl op het hoogste punt van de Donderberg (36 m) in Leersum, met aan de voet de grafkelder van de familie Van Nellesteijn. Het monument uit 1818 is een ontwerp van J.D. Zocher jr. De Tombe maakt als zelfstandig rijksmonument deel uit van de beschermde historische buitenplaats Broekhuizen. Hersteld worden: het schilder-, pleister-, metsel- en voegwerk, de ramen en kozijnen, de deur, het hang- en sluitwerk en de afdekking van de toren.

De Nederlands Hervormde kerk in Loenen aan de Vecht is een driebeukige laatgotische kruiskerk. Het oudste deel, toen nog alleen een kapel, dateert van vóór 1300. Het lage, vijfzijdig gesloten koor en de sacristie ontstonden medio 15e eeuw, het transept begin 16e eeuw. Daarna zijn de toren en het huidige schip gebouwd. De restauratie betreft het herstel van de verzakte vloer en van de glas-in-lood ramen.

^{Foto: Russcher Tekst & Beeld.}

De oorspronkelijke molen op deze plek werd waarschijnlijk gebouwd omstreeks 1644. Rond 1839 werd tijdens een uitvoerige restauratie het bovenhuis vernieuwd. De Hollandse wipwatermolen bemaalt de Oukoper polder regelmatig op vrijwillige basis. De molen heeft een scheprad hiervoor. Bij de restauratie wordt de fundering versterkt, de stalen molenroeden vernieuwd, de houten heklatten van de wieken vervangen en een scheur in de voorwaterloopmuur hersteld.

Hoogt 4, 6,8 en 10 zijn van oorsprong vroeg 17e eeuwse huizen die begin jaren ’70 grondig zijn gerestaureerd en verbouwd tot filmtheater. Toen is ook het 19e eeuwse winkelinterieur ingericht. De panden Hoogt 4 en 6 worden bij het bestaande filmtheater betrokken. In totaal zullen er drie zalen zijn. De restauratie betreft het herstel van het scheurwerk, metselwerk, pleisterwerk, loodaansluitingen, houtrot van kozijnen en luiken, en een deel van het interieur.

De voormalige brandweerkazerne met slangentoren is gebouwd in 1942-'43 in Delftse Schoolstijl. Nadat het centrum van Rhenen bij de Slag om de Grebbeberg (mei 1940) grotendeels verwoest raakte. Ondanks toenemende materiaalschaarste kwam de kazerne tijdens de bezettingstijd in 1942 -'43 gereed, als eerste brandweergarage in het kader van de Wederopbouw. De restauratie betreft het herstel van gevels (voeg-, metsel- en pleisterwerk), daken, dakkapellen, vensters, balkon, bordes en slangentoren.

Deze van oorsprong Waterstaatskerk dateert uit 1851-1852 en is van architect Theo Molkenboer. In 1968 is de kerk gesloopt, echter met behoud van de neoclassicistische toren en voorgevel, waarachter een kleinere moderne kerk is gebouwd.  De restauratie betreft onder meer herstel van het voeg- en metselwerk, de houten bovenbouw, koper- en lood- en pleisterwerk.

Het rijksmonument is gebouwd in 1651 als pastorie en is het oudste huis van Renswoude. Dit gedeelte is nu nog herkenbaar als het pand aan de Dorpsstraat met de twee kappen. In de loop der tijd is de functie gewijzigd naar gemeentehuis en zijn er meerdere aanbouwen bijgekomen. Deze aanbouwen worden vervangen door nieuwbouw. De subsidie betreft de restauratie van de voormalige pastorie.

De Koepelkerk is gebouwd tussen 1639 en 1641 en is eigendom van de Hervormde gemeente van Renswoude. De architect is Jacob van Campen, die ook het Haagse Paleis Noordeinde en Paleis op de Dam te Amsterdam ontwierp. Het vloerontwerp is een Grieks kruis met korte armen, waardoor het gebouw zeer compact is. De kerk bevat diverse wapenborden. De restauratie betreft de houten kapconstructie, dakkapellen en daklijsten, goten, dakkapelkozijnen en -luiken, en de wijzerplaten en wijzers, inclusief verguldwerk.

Het huis Beek en Hoff ligt binnen de bebouwde kom van Loenen in een landschappelijk aangelegd park. Langs het Moleneind, een dwarsstraat tussen de Dorpsstraat en Molendijk, staat een zeskantige 18e eeuwse houten theekoepel. Tussen de Dorpsstraat en de Vecht ligt een overtuin met een (tweede) 19e-eeuwse theekoepel. Verder staan op het terrein een verbouwd botenhuis en een koetshuis. De historische tuin en overtuin van Beek en Hoff worden met deze parkrestauratie opnieuw geschikt gemaakt voor gebruik.

Het gebouw is in 1877 gebouwd als garnizoensinfirmerie - een verblijf voor zieken en gewonden - en drie jaar later omgedoopt tot militair hospitaal. Het oudste militaire complex in Amersfoort bood in zijn hoogtijdagen plaats aan 144 patiënten. Eerst voor de lagere klasse, vanaf 1915 voor alle militairen. In 1966 werd de ziekenhuisfunctie opgeheven en kwamen er er administratieve afdelingen van de Koninklijke Landmacht in. De restauratie betreft het gehele complex.

Beverweerd is een van oorsprong 13e-eeuws kasteel en voormalig ridderhofstad op een eilandje langs de Kromme Rijn bij het dorp Werkhoven. Het oudste gedeelte van het kasteel is de rechthoekige woontoren. Daarna zijn de zuidelijke en westelijke hoektorens aangebouwd. In de eerste helft van de 14e eeuw werd tegen de westtoren een vierkant gebouw geplaatst dat in de 16e eeuw werd verlengd tot voorbij de woontoren. De restauratie betreft het restaureren van het interieur.

De restauratie betreft de brug en het interieur van het in 1847 in neogotische stijl opgetrokken koetshuis in het park. Het is verbouwd tot meisjespaviljoen toen een onderwijsinstelling in Beverweerd huisde. Het middendeel telt drie bouwlagen in de vorm van een toren. Eind jaren 90 is het koetshuis wit geschilderd. Over de parkvijver voert een 19e-eeuwse gietijzeren brug in neo-Lodewijk XIV-stijl, met op de landhoofden gebogen gietijzeren hekken. De brug is met hout gedekt en wordt ondersteund door twee gietijzeren bogen en een bakstenen middenpijler.

Huize Randenbroek is een buitenplaats net buiten de oude binnenstad van Amersfoort, te
midden van een uitgestrekt stadspark met tuinen en waterpartijen. Oorspronkelijk stond op Randenbroek een hofstede. Het casco en interieur van het pand worden gerestaureerd om het geschikt te maken voor horeca, diners, kleinschalige concerten, trouwlocatie en kleinschalige evenementen.

De historische buitenplaats 'Doornburgh' is in 1721 gebouwd en heeft gediend als woonhuis, museum en kloostercomplex. Het plan is om van Doornburgh een buitenplaats van Kunst en Wetenschap te maken. In het hoofdhuis wordt een boetiekhotel gevestigd. Zowel het casco als het interieur zullen worden gerestaureerd, waaronder de plafondschilderingen van Jacob de Wit.

De “Middelste Molen” is in 1773 door molenmaker Anthonie van Lith gebouwd. Het museale interieur is bijna volledig bewaard gebleven. De molen vormt samen met het zomerhuis, de machinistenwoning en het gemaal een markant ensemble in het polderlandschap. De molen wordt, afgezien van het interieur, in zijn geheel gerestaureerd.

Deze 17e eeuwse boerderij is gebouwd op de plek van het 15e eeuwse voormalige jachtslot voor de bisschoppen van Utrecht. Tussen 1750 en 1870 is het huis diverse keren verbouwd. De boerderij heeft enige jaren leeg gestaan en wordt gerestaureerd en herbestemd tot café, restaurant, buurtspeeltuin, kinderopvang en appartementen.

Het Margaretha Turnorplein is het pleinvormige voorterrein van kasteelcomplex Amerongen. Momenteel ontbreekt de historisch context met het kasteel en heeft het plein een onsamenhangende inrichting. Het plein wordt heringericht, de historische structuur en de relatie met het kasteel worden teruggebracht. Ook het hekwerk en de lantaarns worden gerestaureerd.

Het historische park van kasteel de Haar is in grote lijnen aangelegd tijdens en kort na de restauratie van het hoofdgebouw (1894-circa 1910). De restauratie van buitenplaats de Haar is gestart in 2001 en is opgedeeld in fasen. Grote delen van het park en een groot deel van het kasteel zijn inmiddels gerestaureerd. Het volgende onderdeel van dit omvangrijke project staat gepland voor 2020 en betreft het Zuiderpark.

Het Tivolicomplex is een rijksmonument met een lange bouwgeschiedenis die teruggaat tot de dertiende eeuw. Het deed dienst als klooster, burgerweeshuis, Vakbondsgebouw voor de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel en poptempel. Het gebouw wordt volledig gerestaureerd en verbouwd tot een podium voor beginnend talent, restaurant, lunchcafé, boetiekhotel en kinderopvang.

De buitenplaats Nyenrode heeft zijn oorsprong in een 13e eeuws kasteel en is 60 hectare groot en telt 27 rijksmonumenten. Eerder is vanuit het fonds Erfgoedparels subsidie verstrekt voor de restauratie van de oranjerie (2016), het menageriecomplex (2017) en de nutstuin en tuinmuur (2018). Dit jaar wordt de fundering van het poortgebouw en de toegangsbrug gerestaureerd.

De buitenplaats Huis te Jaarsveld ligt aan de rand van het dorp Jaarsveld, tegen de Lekdijk. De geschiedenis van het kasteelcomplex gaat terug tot de 14e eeuw. De historische tuin- en parkaanleg heeft een hoge tuinhistorische waarde en is toe aan groot onderhoud, restauratie en kwaliteitsverbetering. Het 18de-eeuwse ijzeren spijlen hek is zeer kwetsbaar, waardoor het nu in matige tot slechte staat verkeert.

Landgoed met kasteel Oudegein ligt in het midden van het stadspark in Nieuwegein. Het kasteel was van oorsprong een verdedigingstoren die de tolheffing nabij het stadje ‘t Gein moest beschermen. Het hoofdhuis en het toegangshek aan het voorplein worden gerestaureerd. De gebruiksruimtes worden vergroot en ruimtes die nu als opslag dienen, worden toegankelijk gemaakt.

Het terrein van het Pestersbosje werd in 1896 onderdeel van de buitenplaats Villa Nuova in Zeist. De aanleg van het park Pestersbosje gebeurde in de periode 1899-1906 naar ontwerp van tuinarchitectenfirma H. Copijn & Zoon. De restauratie betreft het herstellen van de essentie van de oorspronkelijke parkaanleg, de zichtlijnen en begroeiing, van het achterpark.

Na de komst van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als verdedigingslinie voor west Nederland werden vestingwerken rond de stad Utrecht overbodig. Tuinarchitect J.D. Zocher transformeerde in 1829 de oostelijke vestingwerken tot een wandelpark. Hij ontwierp in 1860 een druppelvormig plantsoen in de as van de Maliebaan. In de afgelopen decennia is het Malieblad grotendeels geasfalteerd. In het plan wordt het Malieblad op basis van het plan Zocher heringericht.

In Bunschoten was van 1928 tot 1963 zuivelfabriek Eemlandia in bedrijf. Het gebouw staat sinds de sluiting leeg. In 2006 werd het pand deels gerestaureerd. De 28 meter hoge gemetselde fabrieksschoorsteen kwam op de plaats van het in 1971 gesloopte exemplaar. Eemlandia is de laatst overgebleven complete melkfabriek in de provincie Utrecht. De herontwikkeling van de Melkfabriek betreft een deel commerciële ruimten en een deel woningen.

Het Knipscheer-orgel van de Nicolaaskerk [Grote Kerk] in Vreeland werd gemaakt in 1852 door de Amsterdamse orgelmaker Hermanus Knipscheer II. De restauratie voorziet in de technische en artistieke consolidatie van het concept-Knipscheer, waaronder het reconstrueren van de oorspronkelijke windvoorziening (sinds 2011 bewaard te Muiden).

De Hamtoren is het overblijfsel van een Middeleeuws kasteel. De toren verkeert in slechte staat van onderhoud. De restauratie betreft herstel van gevels, dak en dakconstructie, loodwerk, spits, houtwerk, glaswerk, schilderwerk en voeg- en stucwerk. De toren wordt ingericht als geluidsstudio, ruimte voor kleinschalige concerten en woning.

Dit vrijstaand landhuis van de buitenplaats Wulperhorst is gebouwd in 1858 naar ontwerp van S.A. van Lunteren. Het pand krijgt de functie wonen met zorg. De gronden zijn in eigendom van het Utrechts Landschap. De restauratie bestaat uit herstel van voegwerk, schilder- en stucwerk, goten, kozijnen, dak en monumentale interieuronderdelen.

De Rooms-Katholieke Kerk van Cabauw is gebouwd tussen 1926 en 1928 naar ontwerp van Herman Kroes en Zn. uit Amersfoort. De restauratiewerkzaamheden bestaan in hoofdzaak uit constructief timmerwerk in de kappen, het vervangen van alle dakleien, daktengels  en dakbeschot en het vervangen van de goten en hemelwaterafvoeren.

De historische parkaanleg van de buitenplaats Persijn is omstreeks 1880 ontworpen in landschappelijke stijl. De aanleg bestaat uit een slingervijver, een beukenlaan, een eikenlaan en bomengroepen. Er zal worden gewerkt aan het herstel en de restauratie van vijvers, lanen, boomgroepen en paden.

Buitenplaats Middenhoek is ontstaan in de 17e eeuw. De restauratie betreft de 19e eeuwse kas met koude bak; houten moestuin schutting met twee toegangshekken; zeshoekige theekoepel uit tweede helft 19e eeuw en een ornamenteel 19de-eeuws ijzeren spijlenhek langs de noordzijde van de overtuin van de buitenplaats.

De Nederlands Hervormde Petruskerk in Woerden is gebouwd in laat gotische stijl. In het Rampjaar 1672 raakten de toren en het dak in brand. In de kerk staat een kerkorgel van J.H.H. Bätz uit 1768 dat eerder subsidie ontving uit het fonds erfgoedparels. De nieuwe restauratie behelst een middeleeuwse beeldengroep en de ramen aan de westgevel.

Bastion Sonnenborgh is in opdracht van Karel V gebouwd in 1552. Het bastion is drager van een bijzondere geschiedenis omdat er de eerste botanische tuin in Utrecht werd aangelegd en er het eerste scheikundig laboratorium in Utrecht werd gehuisvest. De restauratie betreft het voeg- en metselwerk van de karakteristieke bastionmuur.

Buitenplaats Over Holland is één van de vroegste landschappelijke parken in Nederland, gesticht in 1676. De buitenplaats bestaat uit een huisplaats en een overpark, gescheiden door de Rijksstraatweg. Het restauratieplan bevat o.a. het herstel van de historische waterstructuur en de herinrichting van de ontvangstruimte en parkeerplaats.

De restauratie van Buitenplaats Kasteel de Haar is gestart in 2001 en is gezien de omvang opgedeeld in fasen. In 2019 staat het Grand Canal, ofwel de Kruisvijver, op de agenda. Het grootschalige park werd in de periode 1895-1910 aangelegd. In 1910 werd het Grand Canal in noordelijke richting uitgebreid met een grote, geschulpte kom.

Het post-, telegraaf- en telefoniegebouw is tussen 1919 en 1924 in de trant van de Amsterdamse Schoolstijl gebouwd. Het gebouw wordt gerestaureerd en herbestemd t.b.v. de Bibliotheek Utrecht, winkels en een fietsenstalling. De werkzaamheden betreffen schilderwerk, herstel lood-en zinkwerk, glas-in-lood in de koepel en herstel voegwerk natuursteen.

Het landgoed bestaat uit 60 hectare en telt 27 rijksmonumenten. Eerder is vanuit het fonds Erfgoedparels subsidie verstrekt voor de restauratie van de oranjerie (2016) en het menageriecomplex (2017). Dit jaar wil men de nutstuin met de tuinmuur aanpakken, onderdeel van het moestuincomplex. Jaarlijks bezoeken zo’n 3000 recreanten het landgoed.

Kasteel Heemstede is de opvolger van de middeleeuwse ridderhofstad Heemstede. Het huidige kasteel werd gebouwd in 1645. Diederick van Velthuysen liet de Frans-classicistische tuinen aanleggen. Onderdeel van de tuinaanleg was de moestuin ten zuiden van het huis. De L-vormige moestuinmuur daaromheen en het bassin moeten dringend gerestaureerd worden.