Lisdodde is een plant van ca 2 meter hoog. Hij lijkt wel wat op riet, maar heeft bredere bladeren en een karakteristieke bruine 'sigaar' aan het uiteinde van zijn stengels. De lisdodde houdt van natte voeten en komt van nature voor in moerasgebieden en langs sloten.
Lisdoddeteelt is een natte teelt (paludicultuur) en kan helpen om bodemdaling in veengebieden af te remmen. De plant kan groeien bij een waterpeil boven het maaiveld; dat water zorgt ervoor dat er geen zuurstof bij het veen komt, waardoor het niet oxideert en daalt. Als de bodem niet daalt, komen er ook minder broeikasgassen vrij. Omdat de lisdodde in water groeit, kan een perceel met lisdodde bij heftige buien ook tijdelijk het overtollige water opvangen.
Lisdodde is daarnaast goed voor de natuurkwaliteit. De plant zuivert de bodem en het water omdat het voedingsstoffen (fosfaat en stikstof) opneemt die er ooit in de vorm van (kunst)mest aan zijn toegevoegd, en die nu de balans in de bodem verstoren. Zo kan een ‘voedselarm’ moeras ontstaan met een grote variatie van planten en dieren.
De lisdoddeteelt combineert een aantal functies, zoals waterzuivering, waterberging en bodemherstel. Omdat het waterpeil hier hoger kan staan dan in de landbouwgebieden kan het uitstekend dienen als bufferzone tussen natte natuurgebieden en de drogere landbouwgebieden. Daarnaast kan de teelt van lisdodde mogelijk een additionele inkomstenbron vormen voor de agrariërs. Het gewas kan gebruikt worden als voer voor koeien en van de vezels kun je bouw- en isolatiemateriaal maken.
Het veenweidegebied heeft last van het dalen van de bodem. Dat zorgt voor verzakkende huizen en wegen, wateroverlast en uitstoot van CO2. Bovendien is de slappe veenbodem voor boeren lastig te bewerken. Het dalen van de veenbodem is af te remmen door het waterpeil in deze gebieden hoog te houden. De grond is dan echter te nat voor grasteelt en koeien. De teelt van lisdodde is een zogenoemde ‘natte teelt’; de lisdodde houdt van natte voeten. De lisdoddeteelt biedt mogelijk oplossingen voor de bodemdalingsproblematiek, al willen we eerst weten hoe effectief deze teelt kan zijn. Daarom starten wij een pilot.
De pilot zal, afhankelijk van de tussentijdse resultaten maximaal 8 jaar duren (tot in 2027). We onderzoeken hoe lisdodde het beste groeit, wat het effect is op het watersysteem en de natuur, en wat er nodig is om de oogst mogelijk te maken. Als de pilot afgelopen is, zijn de lisdoddepercelen op natuurlijke wijze omgevormd tot rietland.
Om de pilot van 50 hectare een goede kans te geven, is in juli 2019 alvast een gebied van 6 hectare ingezaaid. Hier voeren we verschillende experimenten uit om te ontdekken hoe de lisdodde in dit gebied het beste groeit.
In juli 2019 is een proefgebied van ca. 6 ha lisdodden geplant. Het gaat hierbij om zoveel als mogelijk te leren en te experimenteren. We kijken hoe de teelt in praktische zin het beste kan worden opgezet. Denk dan aan teelttechnieken en de waterhuishouding, maar ook aan zaken waarmee je straks rekening moet houden bij een wetenschappelijk monitoringsprogramma. Er worden verschillende experimenten uitgevoerd in deze proef, bijvoorbeeld met zaai- en plantmethodes. Ook onderzoeken we hoe we kunnen voorkomen dat ganzen te veel schade veroorzaken aan het gewas. Hierbij gebruiken we onder andere afrastering en linten.
Als dit experiment slaagt, is het de bedoeling om stapsgewijs een grotere proef te doen op 50 hectare in Marickenland. Hierbij willen we natuurlijk profiteren van de kennis die opgedaan is bij het experiment op de 6 hectare. In de grotere proef gaan we nadrukkelijker kijken naar hoe de lisdoddeteelt helpt om de bodem en het water te filteren en hoe het helpt om CO2-uitstoot en bodemdaling te voorkomen. Daarnaast dient de schaalvergroting tot 50 hectare ook om afzetmogelijkheden voor de lisdodde te vinden en een productieketen op gang te brengen. Er wordt hier en daar al wel lisdodde op de markt gebracht, maar het aanbod is nog onvoldoende voor partijen om op eigen schaalniveau structureel te kunnen experimenteren met de verwerking van de lisdodden.
De pilot zal in ieder geval nuttige informatie opleveren over het nut van lisdodde bij het filteren van de bodem en het water, en het beperken van bodemdaling en CO2-uitstoot. Als blijkt dat lisdodde letterlijk of figuurlijk niet aanslaat in Marickenland, dan hebben we dat er in ieder geval van opgestoken. Er zijn trouwens meer natte teelten die potentie hebben voor het veenweidengebied. Lees daarvoor het rapport Brochure natte teelten voor het veenweidengebied.
Het is overigens helemaal niet de bedoeling dat de lisdoddepilot permanent wordt. Na ca 8 jaar zijn de percelen die gebruikt zijn voor de pilot op natuurlijke wijze omgevormd tot rietland. Het creëren van nieuwe natte natuur, een belangrijke schakel binnen het Natuur Netwerk Nederland, is ons voornaamste doel in Marickenland. Lisdodden is een pioniersoort dat ook van nature in rietland voorkomt, zodoende kan deze pilot goed gecombineerd worden met de natuurplannen.
Lisdodde filtert de nutriënten (meststoffen) uit de bodem en het water. Het zal dus een positief effect hebben op de waterkwaliteit en de bodem, dat daardoor als voedselarm moeras meer diversiteit in flora en fauna zal krijgen. We gaan heel goed monitoren hoe groot dit effect is. Ook kijken we wat het effect is op flora en fauna door frequent te monitoren welke flora en fauna in het lisdoddeveld voorkomen. We streven er na die tijdens de lisdoddeteelt zo min mogelijk te verstoren.
De pilot van 6 hectare wordt uitgevoerd door de provincie Utrecht in samenwerking met het Kennis Transfercentrum uit Zegveld. In 2020 zal Staatsbosbeheer dit overnemen en vervolgens samen met het Waterschap en het Kennis Transfercentrum Zegveld de pilot op 50 hectare realiseren. Uiteraard wordt daarbij gebruik gemaakt van de kennis en ervaring die is opgedaan met de pilot van 6 hectare.
Lisdoddeteelt is een vorm van natte landbouw en biedt een alternatief om de bedrijfsvoering voort te zetten in veenweidegebieden die vernat moeten worden om bodemdaling tegen te gaan. Als alternatief voor de teelt van en gras. Het oogsten van lisdodde biedt mogelijkheden voor veevoer, isolatie- en bouwmateriaal. De lisdoddevelden kunnen ook voor andere planten en dieren waardevol zijn.