Ruimtelijk Arrangement provincie Utrecht

Het Rijk en de provincie Utrecht hebben op 10 juni 2025 afspraken gemaakt over samenwerking aan de grote ruimtelijke opgaven in en om Utrecht. Deze afspraken zijn nodig voor het inpassen en uitvoeren van de nationale en de provinciale opgaven die zich hier voordoen. De afspraken zijn vastgelegd in een eerste ‘Ruimtelijk Arrangement Rijk – provincie Utrecht’, dat jaarlijks wordt geactualiseerd. Het Ruimtelijk Voorstel provincie Utrecht’, dat we in 2023 op verzoek van het Rijk hebben opgesteld, is hiervoor een belangrijke basis geweest.

Samenwerken aan opgaven en ambities in de ruimte

De provincie Utrecht heeft veel opgaven en ambities, terwijl er weinig ruimte is. In de Omgevingsvisie provincie Utrecht staat hoe we bijvoorbeeld omgaan met de behoefte aan extra woningen en werklocaties. Waar we duurzame energie kunnen opwekken en tegelijkertijd onze natuur kunnen versterken. We vinden het belangrijk om te zorgen dat iedereen hier ook in de toekomst prettig en gezond kan leven. Het Rijk heeft ook veel opgaven en ambities, die samengaan met die van de provincie. Deze komen in de nieuwe Nota Ruimte te staan. Hierin legt het Rijk de langetermijnvisie vast voor de toekomst en de ontwikkeling van de leefomgeving in Nederland. Inmiddels heeft het Rijk het Voorontwerp Nota Ruimte uitgebracht. Totdat de Nota Ruimte klaar is, geldt de Nationale Omgevingsvisie. 

In het programma NOVEX worden de ruimtelijke opgaven waar het Rijk en de regionale overheden met elkaar voor staan, samen opgepakt. Het programma NOVEX heeft twee aparte sporen: Een spoor ‘regie per provincie’ en een ‘gebiedsgericht regiespoor’. Het Ruimtelijk Voorstel provincie Utrecht en het Ruimtelijk Arrangement Rijk – provincie Utrecht maken deel uit van het spoor regie per provincie. In het gebiedsgerichte regiespoor werken we samen met Rijk, buurprovincies, gemeenten en waterschappen aan Ontwikkelperspectieven en Uitvoeringsagenda’s voor de Utrechtse NOVEX-gebieden Groene Hart, Utrecht-Amersfoort, Arnhem-Nijmegen-Foodvalley en Schipholregio. 

Eerste Ruimtelijk Arrangement

Met het eerste Ruimtelijk Arrangement Rijk – provincie Utrecht hebben we met het Rijk het begin gemaakt van een “brede” samenwerkingsagenda aan de grote ruimtelijke opgaven in en om onze provincie. In het eerste arrangement zijn onder meer de volgende afspraken gemaakt:

• Veenweiden als watervragers: De vernatting van de veenweiden in het Groene Hart en Eemland wordt meegenomen als een van de grote wateropgaven binnen de herijking van het Deltaprogramma.
• Gezondheidscluster versterken: Rijk en provincie werken samen aan het behoud en de versterking van de internationale positie van het gezondheidscluster in de Metropoolregio Utrecht. De Metropoolregio neemt het initiatief voor een Investeringsagenda Gezondheidsmetropool.
• Verkenning lange termijn: Er komt een gezamenlijke verkenning van de ruimtelijk-economische ontwikkelmogelijkheden van Utrecht na 2040 en richting 2100, als onderdeel van het Stedelijk Netwerk Nederland.
• Gebiedsgerichte aanpak oostflank Heuvelrug: Rijksopgaven en -middelen in het gebied aan de oostflank van de Utrechtse Heuvelrug worden gebundeld. Onder de naam A(mersfoort) tot Z(eist) vindt ontwerpend onderzoek plaats, met specifieke aandacht voor de inpassing van Defensie-opgaven.
• Werkplaats Mooi Nederland – Kraag van Utrecht: In dit traject wordt ontwerpend onderzocht hoe urgente transities (zoals woningbouw en energie) kunnen worden verbonden met de integrale ontwikkeling van de Hollandse Waterlinies. Ruimtelijke kwaliteit is daarbij het uitgangspunt. 

Ruimtelijk Voorstel als basis

In 2023 heeft de provincie Utrecht op verzoek van het Rijk het Ruimtelijk Voorstel 'Versnellen, Vernieuwen, Verdiepen' gemaakt. In het Ruimtelijk Voorstel staat hoe we de nationale ruimtelijke opgaven en ambities kunnen combineren met provinciale ruimtelijke opgaven en ambities. Door te combineren en concentreren is het mogelijk woningbouw, duurzame energie en landbouwtransitie samen te ontwikkelen. Het is dan wel belangrijk dat provincie en het Rijk de randvoorwaarden invullen, zoals zorgen voor voldoende water en groen, het stikstofprobleem oplossen en het stroomnetwerk en het openbaar vervoer uitbreiden. In het Ruimtelijk Voorstel hebben we 27 agendapunten en bijbehorende acties opgenomen. We onderscheiden drie soorten:

1. Versnellen
   Rijk en provincie moeten verschillende condities en randvoorwaarden versneld op orde brengen, zodat de uitvoering niet (verder) vertraagt.
2. Vernieuwen
   Voor sommige opgaven zijn nieuwe regels of kaders van Rijk of provincie nodig om ontwikkelingen de juiste kant op te sturen.
3. Verdiepen
   Over sommige opgaven moeten Rijk en provincie meer kennis ontwikkelen, vooral over opgaven die op de langere termijn spelen, om goed beleid te kunnen formuleren.

Het ruimtelijk voorstel is een belangrijke basis voor het Ruimtelijk Arrangement.