Landschap

De Kwaliteitsgids is een uitwerking van de kernkwaliteiten van de Utrechtse landschappen. De kernkwaliteiten zijn vastgelegd in de Omgevingsvisie en -verordening. De Kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen bestaat uit vijf gebiedskaternen. De vijf gebieden zijn:

• Eemland
• Gelderse Vallei
• Groene Hart
• Rivierengebied
• Utrechtse Heuvelrug

Eemland is een weids en open weidegebied met duidelijk herkenbare randen. 

Contrast

Het gebied oogt eenduidig, maar is in feite een samenspel van agrarische, ecologische en recreatieve functies. De randen lijken strak en gelijk, maar dichtbij variëren ze van plek tot plek. Achter de randen en in open linten in de weidse ruimte ligt bebouwing. Het contrast tussen de open ruimte en de beschutte ruimte achter de randen is de essentie van Eemland. Het verschil tussen de deelgebieden is een nuance binnen die grote open ruimte. Eemland is onderverdeeld in vier deelgebieden:

1. Eempolder
2. Eemzone
3. Arkemheen
4. Overgangen

Kernkwaliteiten

• extreme openheid
• slagenverkaveling
• veenweidekarakter
• historie van de Zuiderzee
• Grebbelinie
• overgangsgebieden

De Gelderse Vallei heeft een voornamelijk agrarisch landschap met grote afwisseling van bebouwing, bosjes, lanen en agrarische percelen met houtwallen en -singels. Het gebied wordt doorsneden door een groot aantal beken en gegraven waterlopen. De open ruimten verschillen van maat en schaal.

Verborgen structuren

Verborgen in de Vallei liggen lijnstructuren als beken, kanalen, griften, de Grebbelinie en de Ponlijn. Ook landgoederen, kastelen en forten liggen min of meer verscholen in het landschap.  De Gelderse Vallei is onderverdeeld in drie deelgebieden met elk een eigen identiteit:

1. mozaïek
2. stroken
3. binnenveld

Kernkwaliteiten

• rijk gevarieerde kleinschaligheid
• stelsel van beken, griften en kanalen
• Grebbelinie
• overgang van Vallei naar stuwwal (luwe Flank)

Bekijk het gebiedskatern Gelderse Vallei (pdf, 46MB). De katernen van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Het Utrechtse deel van het Groene Hart heeft een zeer divers landschap met tegenstellingen.

Rust en reuring

Rust en weidse open weidegebieden zijn de essentie, maar naast de openheid heeft de aanleg van buitenplaatsen met monumentale bebouwing en oude parkbossen geleid tot besloten en intieme landschap. Het Groene Hart kent ook dynamische zones met economische dragers en transportassen. Vroeger waren dat vooral de rivieren en hun oevers, tegenwoordig zijn dat wegen, spoorlijnen en kanalen. Nationaal Landschap het Groene Hart vervult een belangrijke functie als recreatiegebied voor de nabij gelegen steden en ontleent daar mede haar bestaansrecht aan. Deze recreatieve functie zorgt voor reuring in het gebied Het aantal landschappelijke deelgebieden in het Groene Hart is bijzonder groot. Op basis van onderlinge verwantschap zijn binnen die veelheid aan deelgebieden twee groepen te onderscheiden: zones en velden.

1. Rivierlint | zones
2. Oude stroomrug | zones
3. Lekzone | zones
4. Open polder | velden
5. Blokontginning | velden
6. Opstrekkende ontginning | velden
7. Droogmakerij | velden
8. Waard | velden

Kernkwaliteiten

• openheid
• (veen)weidekarakter, inclusief strokenverkaveling, lintbebouwing et cetera.
• landschappelijke diversiteit
• rust en stilte

Bekijk het gebiedskatern Groene Hart (pdf, 39MB).

De katernen van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Rivierengebied is een landschap met een langgerekte opbouw.

Ruggengraten

Het landschap kent vijf duidelijk verschillende deelgebieden, met elk een eigen centrale ruggengraat. Vlakbij de ruggengraat is de eigen identiteit van het gebied het sterkst; de overgangen naar andere deelgebieden verlopen geleidelijk. De plekken waar ruggengraten beginnen, eindigen of bij elkaar komen verdienen extra aandacht. Hier komen ruimtelijke kenmerken bij elkaar. Op enkele van deze punten staan de kernkwaliteiten onder druk doordat er veel dynamiek is of omdat behoud extra inzet vraagt. De vijf deelgebieden zijn:

1. Flank
2. Langbroek
3. Kromme Rijn
4. Nederrijn / Lek
5. Schalkwijk

Kernkwaliteiten

• schaalcontrast van zeer open naar besloten
• samenhangend stelsel van rivier - uiterwaard - oeverwal - kom
• samenhangend stelsel van hoge stuwwal - flank - kwelzone - oeverwal - rivier
• de Kromme Rijn als vesting en vestiging

Bekijk het gebiedskatern Rivierengebied (pdf, 32MB). De katernen van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Er komt veel bos voor op de Utrechtse Heuvelrug, dat wordt afgewisseld met heide, vennen en stuifzand. Open plekken zijn onderdeel van het bos en de wegen doorsnijden het bos.

Hoogtepunten

De Utrechtse Heuvelrug wordt bepaald door het doorlopende reliëf en manifesteert zich als een eenheid. Het landschap onderscheidt zich sterk van de omliggende vlakkere, meer open landschappen. De Utrechtse Heuvelrug is onderverdeeld in vijf deelgebieden:

1. Beboste toppen
2. Zuidflank
3. Achterflank
4. De laagten
5. ‘t Gooi

Kernkwaliteiten

• robuuste eenheid
• reliëfbeleving
• extreme historische gelaagdheid

Bekijk het gebiedskatern Utrechtse Heuvelrug (pdf, 31MB). De katernen van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Een belangrijke structuur in de Utrechtse Landschappen zijn de Hollandse Waterlinies. Al sinds 2003 is de Nieuwe Hollandse Waterlinie een nationaal project. In de provincie Utrecht werkten we met het programma Nieuwe Hollandse Waterlinie/Stelling van Amsterdam aan het verbeteren van de kwaliteit, de toegankelijkheid, de herkenbaarheid en de waarde voor het publiek.

In 2021 heeft het Werelderfgoedcomité de Nieuwe Hollandse Waterlinie de UNESCO werelderfgoedstatus gegeven. Dit is een uitbreiding van het werelderfgoed van de Stelling van Amsterdam.

Meer weten over het  UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies?
Op de pagina Hollandse Waterlinies op deze website staat meer informatie. Meer informatie over de Gebiedsanalyses kernkwaliteiten Hollandse Waterlinies staat op de website Hollandse Waterlinies.