Landschap

De Kwaliteitsgids is een onderdeel van het Ruimtelijk Actieprogramma. Voor inwoners van de provincie Utrecht en recreanten is een selectie gemaakt uit de kwaliteitsgids: de publicatie Utrechtse Landschappen. Daarin komen de ontstaansgeschiedenis en kwaliteiten van de zes Utrechtse landschappen aan bod. De Kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen bestaat uit een algemeen Koepelkatern en zes gebiedskaternen, per landschap één. De zes gebieden zijn:

• Groene Hart
• Linies
• Gelderse Vallei
• Utrechtse Heuvelrug
• Rivierengebied
• Arkemheen-Eemland

Voor gemeenten zijn in het voorbeeldenboek 'Borging kernkwaliteiten Utrechtse Landschappen (pdf, 4,3 MB)' per landschap en per kernkwaliteit mogelijke uitwerkingen naar bestemmingsplanregels gegeven. Dit boek is niet uitputtend en vormt geen blauwdruk, maar is bedoeld ter inspiratie.

In het voorbeeldenboek Borging kernkwaliteiten Utrechtse Landschappen (pdf, 4,3MB) zijn per landschap en per kernkwaliteit mogelijke uitwerkingen naar bestemmingsplanregels gegeven. Dit boek is niet uitputtend en vormt geen blauwdruk, maar dient ter inspiratie voor de borging van de landschapskwaliteiten van een gebied.

Bestemmingsplannen

Dit boek is gemaakt omdat het planologisch vertalen van de kernkwaliteiten (geborgd in de PRV) naar juridische regelingen niet eenvoudig bleek te zijn. Het kan een hulpmiddel zijn bij het maken/herzien van bestemmingsplannen. Voor de meeste gemeenten is slechts een klein van het boek van toepassing.

De Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie vormen samen het gebied Waterlinies. Het systeem van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat uit:

• een hoofdverdedigingslijn
• inundatievelden ervoor
• zwakke punten (accessen) in de inundatie
• forten en militaire objecten ter verdediging van de accessen
• waterwerken voor het inundatiesysteem

Beleefbaar maken

De Linies zijn bepaald door de onderliggende landschappen en bepalen op hun beurt de ontwikkelingsrichting van verstedelijking en grootschalige infrastructuur. Veel instanties werken al op verschillende niveaus aan het beleefbaar maken van de Linies. Het gaat hierbij voornamelijk om:

• het toegankelijk en beter zichtbaar maken van zichtbare militaire objecten
• het beleefbaar maken van de totale lengte van de linie, bijvoorbeeld met recreatieve routes

De samenhang tussen de verschillende elementen uit het gehele systeem is nog onderbelicht.

Kernkwaliteiten

• samenhangend stelsel van forten, dijken, kanalen en inundatiekommen
• groen en overwegend rustig karakter, c.q. relatief stille ring rond Amsterdam
• relatief grote openheid

In het katern Linies wordt ingegaan op de eerste kernkwaliteit, de andere twee zijn onderdeel van de katernen Groene Hart en Rivierengebied.

Ambities

De ambitie van de provincie richt zich op het waarborgen en versterken tussen elementen uit de linies, met name op de specifieke kenmerken van onderscheiden deelgebieden. De ambitie voor de Linies is toegespitst op:

• accessen als uitgangspunt voor samenhang
• bijzondere aandacht voor deelgebieden

Bekijk of download het gebiedskatern Waterlinies (pdf, 47MB) en de ambitiekaart (pdf, 2,3MB) van de Linies. U kunt ook het koepelkatern van de Kwaliteitsgids (pdf, 1MB) bekijken of downloaden. De katernen en ambitiekaarten van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Het Utrechtse deel van het Groene Hart heeft een zeer divers landschap met tegenstellingen.

Rust en reuring

Rust en weidse open weidegebieden zijn de essentie, maar er zijn ook dynamische zones met economische dragers en transportassen. Vroeger waren dat vooral de rivieren en hun oevers, tegenwoordig zijn dat wegen, spoorlijnen en kanalen. Naast de openheid heeft de aanleg van buitenplaatsen geleid tot landschappen met monumentale bebouwing en oude parkbossen, die juist intiem en besloten zijn. In het Groene Hart vinden we verder naast groen ook boerderijlinten, dorpen en grotere steden als Woerden en Mijdrecht. Nationaal Landschap het Groene Hart vervult een belangrijke functie als recreatiegebied voor de steden die er omheen liggen en ontleent daar mede haar bestaansrecht aan. Deze recreatieve functie zorgt voor reuring.

Kernkwaliteiten

• openheid
• (veen)weidekarakter, inclusief strokenverkaveling, lintbebouwing, etc.
• landschappelijke diversiteit
• rust en stilte

Ambities

Centraal staat het versterken van de diversiteit op het schaalniveau van de verschillende typen landschap. Daarbij worden de kernkwaliteiten gerespecteerd en benut om de contrasten tussen de verschillende typen landschap te behouden en versterken. De focus ligt op het behouden, benutten en versterken van de contrasten tussen:

• openheid en intimiteit
• rust en reuring
• oude en nieuwe overgangen

Bekijk het gebiedskatern Groene Hart (pdf, 39MB) en de ambitiekaart (pdf, 3,3MB) van Het Groene Hart. U kunt ook het koepelkatern van de Kwaliteitsgids (pdf, 1MB). De katernen en ambitiekaarten van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

De Gelderse Vallei heeft een voornamelijk agrarisch landschap met grote afwisseling van bebouwing, bosjes, lanen en agrarische percelen met houtwallen en -singels. De open ruimten verschillen van maat en schaal.

Reconstructieplan Gelderse Vallei

Verborgen in de Vallei liggen lijnstructuren als beken, kanalen, griften, de Grebbelinie en de Ponlijn. Ook landgoederen, kastelen en forten liggen min of meer verscholen in het landschap. Het gebied biedt goede kansen aan landbouw, wonen, werken, natuur en recreatie. Dit leidt tot veel dynamiek, waardoor sommige functies zich niet meer goed tot elkaar verhouden en het ruimtelijk beeld vertroebelt. Om dit probleem aan te pakken is in 2005 het Reconstructieplan Gelderse Vallei in werking getreden. De Gelderse Vallei is onderverdeeld in drie deelgebieden met elk een eigen identiteit:

1. mozaïek
2. stroken
3. binnenveld

Kernkwaliteiten

• rijk gevarieerde kleinschaligheid
• stelsel van beken, griften en kanalen
• Grebbelinie
• overgang van Vallei naar stuwwal (luwe Flank)

Ambities

Onze ambitie voor de Gelderse Vallei is het versterken van de meest onderscheidende kenmerken van het gebied ten opzichte van andere Utrechtse landschappen. Dit betekent:

• het versterken van de gebiedsidentiteiten in de drie deelgebieden
• het behouden van de verborgen structuren
• bijzondere aandacht voor de drie gebieden

Bekijk het gebiedskatern gebiedskatern Gelderse Vallei (pdf, 46MB) en de ambitiekaart (pdf, 2,6MB)t van de Gelderse Vallei. U kunt ook het koepelkatern van de Kwaliteitsgids (pdf, 1MB) bekijken. De katernen en ambitiekaarten van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

De Utrechtse Heuvelrug wordt bepaald door het doorlopende reliëf en manifesteert zich als een eenheid. Het landschap onderscheidt zich sterk van de omliggende vlakkere, meer open landschappen. Er komt veel bos voor op de Utrechtse Heuvelrug, dat wordt afgewisseld met heide, vennen en stuifzand. Open plekken zijn gerelateerd aan het bos en niet aan de wegen.

Kernkwaliteiten

• robuuste eenheid
• reliëfbeleving
• extreme historische gelaagdheid

Ambities

De ambities voor de Utrechtse Heuvelrug zijn het in stand houden van het reliëf en het samenhangend boscomplex. Dit betekent focus op:

• reliëf en doorsteken - heuveltoppen en wegen
• zonering gebruik: wonen - werken - recreatie
• bijzondere aandacht voor drie gebieden: Amersfoortse straatweg, Doorn-Maarsbergen en Rhenen

Bekijk het gebiedskatern Utrechtse Heuvelrug (pdf, 31MB) en de ambitiekaart (pdf, 3,8MB) van de Utrechtse Heuvelrug. Het koepelkatern van de Kwaliteitsgids en de katernen en ambitiekaarten van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Arkemheen-Eemland is een weids en open weidegebied met duidelijk herkenbare randen. Het gebied oogt eenduidig, maar is in feite een samenspel van agrarische, ecologische en recreatieve functies. De randen lijken strak en gelijk, maar dichtbij variëren ze van plek tot plek. Achter de randen en in open linten in de weidse ruimte ligt bebouwing. Het contrast tussen de open ruimte en de beschutte ruimte achter de randen is de essentie van Arkemheen-Eemland.

Kernkwaliteiten

• extreme openheid
• slagenverkaveling
• veenweidekarakter
• historie van de Zuiderzee
• Grebbelinie
• overgangsgebieden

Voor dit gebied heeft de provincie Utrecht samen met de provincie Gelderland en in overleg met de provincie Noord-Holland de kernkwaliteiten geanalyseerd.

Ambities

• versterken van de openheid
• bijzondere aandacht voor de randen
• aandacht voor een aantal specifieke gebieden: Rijksweg A1, Spoor Baarn-Soest, flessenhals Amersfoort-Bunschoten

Bekijk het gebiedskatern Eemland (pdf, 18MB) en de ambitiekaart (pdf, 2,9MB) van Arkemheen-Eemland. U kunt ook het koepelkatern van de Kwaliteitsgids (pdf, 1MB) bekijken.

De katernen en ambitiekaarten van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Rivierengebied is een landschap met een langgerekte opbouw. Het landschap kent vijf duidelijk verschillende deelgebieden, met elk een eigen centrale ruggengraat. Vlakbij de ruggengraat is de eigen identiteit van het gebied het sterkst; de overgangen naar andere deelgebieden verlopen geleidelijk. De plekken waar ruggengraten beginnen, eindigen of bij elkaar komen verdienen extra aandacht. Hier komen ruimtelijke kenmerken bij elkaar. Op enkele van deze punten staan de kernkwaliteiten onder druk doordat er veel dynamiek is of omdat behoud extra inzet vraagt. De vijf deelgebieden zijn:

1. Flank
2. Langbroek
3. Kromme Rijn
4. Nederrijk / Lek
5. Schalkwijk

Kernkwaliteiten

• schaalcontrast van zeer open naar besloten
• samenhangend stelsel van rivier - uiterwaard - oeverwal - kom
• samenhangend stelsel van hoge stuwwal - flank - kwelzone - oeverwal - rivier
• de Kromme Rijn als vesting en vestiging

Ambities

De ambities voor dit gebied zijn:

• het versterken van de gebiedsidentiteit rond de vijf ruggengraten
• bijzondere aandacht voor de gebieden waar ruggengraten beginnen, eindigen of bij elkaar komen

Bekijk het gebiedskatern Rivierengebied (pdf, 32MB) en de ambitiekaart (pdf, 1,8MB) van het Rivierengebied. U kunt ook het koepelkatern van de Kwaliteitsgids (pdf, 1MB) bekijken. De katernen en ambitiekaarten van de andere gebieden vindt u bij Downloads.

Inwoners van de provincie Utrecht en recreanten die meer willen weten over de verschillende landschappen in de provincie, kunnen de publicatie Utrechtse Landschappen (pdf, 8,1MB) raadplegen. In dit boekje worden vragen beantwoord als: Waarom is dit landschap zo open? Hoe is deze heuvel ontstaan? Wat was deze toren vroeger? In 64 pagina's is de ontstaansgeschiedenis van de zes Utrechtse landschappen Eemland, het Groene Hart, de Utrechtse Heuvelrug, het Rivierengebied, de Gelderse Vallei en de Waterlinies opgetekend.

Afwisselende landschappen

De provincie Utrecht is klein, maar heeft door haar bijzondere ligging prachtige, afwisselende landschappen. "Ondanks de grote druk om huizen te bouwen of bedrijventerreinen aan te leggen, slagen we er met elkaar in om deze landschappen in stand te houden, of zelfs mooier te maken", zegt oud-gedeputeerde Bart Krol (Ruimtelijke Ontwikkeling en Landelijk Gebied) in het voorwoord. "Gemeenten, waterschappen, agrariërs en natuurbeheerders werken hierin samen, en ook de provincie draagt haar steentje bij. Dankzij deze gezamenlijke inspanning blijven onze landschappen van hoge kwaliteit."

Kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen

De informatie in Utrechtse Landschappen is afkomstig uit de Kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen, waarin de provincie alle gegevens over de landschappen (beschrijving, geschiedenis, bodem, ontwikkelmogelijkheden, etc.) verzamelde, met als doel de belangrijkste kwaliteiten te beschermen en versterken. De kwaliteitsgids wordt als richtsnoer en inspiratiebron gebruikt door professionals die werkzaam zijn in het landschap om plannen en projecten verder te helpen. De publicatie Utrechtse Landschappen is een selectie daarvan, geschikt voor het brede publiek.

Bestellen

U kunt de publicatie bestellen via kwaliteitsgids@provincie-utrecht.nl.

Het koepelkatern beschrijft het kader van de Kwaliteitsgids, geeft een toelichting en bevat een samenvatting van de gebiedskaternen.

Ruimtelijke Kwaliteit

De Kwaliteitsgids is vooral bedoeld om een gezamenlijk beeld van landschapskwaliteit neer te zetten. Een gemeenschappelijk kader van waaruit de provincie en haar partners het Utrechtse landschap vormgeven. In de gids omschrijven we de ruimtelijke kwaliteit van onze landschappen aan de hand van kernkwaliteiten. Op basis hiervan geven we aan wat onze ambities voor het landschap zijn. De katernen per gebied zijn afgestemd met de gebiedscommissies AVP. De Kwaliteitsgids is voornamelijk bedoeld voor professionals bij overheden en bureaus als hulpmiddel bij het vormgeven van projecten. Bekijk het koepelkatern Kwaliteitsgids (pdf, 1MB).