Stikstof en vergunningen

Stikstofoxiden (NOx, een verbinding van stikstof en zuurstof) en ammoniak (NH3, een verbinding van stikstof en waterstof) zijn schadelijk voor de natuur.

• Stikstofoxiden (NOx) komen vooral in de lucht terecht door verbranding van fossiele brandstoffen. Bijvoorbeeld door uitlaatgassen van het verkeer, de gassen die vrijkomen bij de verwarming van gebouwen en de uitstoot van industrie.
• Ammoniak (NH3) komt vooral van dierlijke mest. Een klein deel komt uit overige bronnen zoals industrie, de bouw en het verkeer. 

NOx verbindingen in de lucht, en het fijnstof dat daaruit gevormd wordt, zijn ook schadelijk voor de gezondheid van de mens. Meer hierover leest u op de website van het Schone Lucht Akkoord. 

Natte en droge depositie

De stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komen uiteindelijk weer op de grond terecht. Dit heet stikstofdepositie of stikstofneerslag. De stoffen kunnen met neerslag mee komen op de bodem; dit heet natte depositie. Maar ook kunnen planten of de bodem direct stikstof uit de lucht opnemen; dit heet droge depositie.

De neerslag van stikstofoxiden en ammoniak zorgt ervoor dat de bodem ‘rijk’ wordt aan voedingsstoffen. Dat is vooral in natuurgebieden een probleem. Planten die van stikstof houden groeien relatief hard. Bijvoorbeeld gras, brandnetels en bramen. Hiermee verdringen ze kwetsbare planten. Insecten, vogels en andere dieren die afhankelijk zijn van deze planten verdwijnen daardoor ook. Er is berekend dat van de oorspronkelijke biodiversiteit (het aantal verschillende soorten planten en dieren) in Nederland nog maar 15 procent over is.

Dit heeft gevolgen voor de kwaliteit van onze leefomgeving. Want biodiversiteit is de basis van goed functionerende ecosystemen, waar wij als mens van afhankelijk zijn. Ook heeft de bodem last van verzuring als gevolg van teveel stikstof, waardoor bepaalde planten en voedingsstoffen verdwijnen. Denk bijvoorbeeld aan de vergrassing van heidegebied en een tekort aan calcium voor vogels. Voor mezen leidt dat tot gebroken pootjes en dunne eierschalen. Op veel plekken is er dus sprake van een overschrijding van de draagkracht van de natuur en het bodem- en watersysteem. 

Meer informatie over het stikstofprobleem:

• Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
• Natuurmonumenten

Een groot deel van de Utrechtse natuurgebieden heeft veel last van stikstof. Hierdoor kan de provincie niet meer voldoen aan de Europese en landelijke richtlijnen, neemt het aantal verschillende soorten planten en dieren (de biodiversiteit) af en verliezen kwetsbare diersoorten hun leefomgeving. 

In Utrecht hebben we negen stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In Natura 2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden.

Herkomst stikstof in Utrechtse Natura 2000-gebieden

In de provincie Utrecht komt:

• 49 procent van de stikstof in de Natura 2000-gebieden van de landbouw,
• 8 procent van wegverkeer,
• 4 procent van scheepvaart,
• 2 procent van industrie en
• 33 procent uit het buitenland.

(Bron: Aerius monitor M21, 2019)

Van alle Europese landen is Nederland koploper als het gaat om stikstofuitstoot. Willen we in ons land de Europese natuurdoelen halen, dan moet de stikstofneerslag in de Nederlandse Natura 2000-gebieden omlaag. De Nederlandse overheid bepaalt de doelen. Die staan bijvoorbeeld in de Wet stikstof en natuurverbetering.

In die wet staat dat er in 2035 in 74 procent van de stikstofgevoelige natuurgebieden geen sprake meer mag zijn van overbelasting. De stikstofneerslag moet dan gedaald zijn tot onder de Kritische Depositie Waarde (KDW). De KDW is de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van een gebied ernstig wordt aangetast. Met het coalitieakkoord van december 2021 heeft het kabinet deze doelstelling van 2035 naar 2030 gehaald.

In juni 2022 heeft het Rijk bekendgemaakt wat de doelen per provincie zijn. Voor de provincie Utrecht gaat het om een reductie van 46 procent van de stikstofemissie. En ongeveer 98 procent van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden moet onder de KDW komen. In totaal is dat 2.359 ton NH3-reductie (ammoniak) in Utrecht. Deze opgave is ingrijpend en hoger dan verwacht.

Sommige activiteiten of projecten kunnen leiden tot neerslag van stikstof in Natura 2000-gebieden. Denk bijvoorbeeld aan wegwerkzaamheden, de bouw van woningen, het uitbreiden van een veehouderij of industriële activiteiten. 

Gaat u zo’n project uitvoeren? Dan moet u soms een natuurvergunning aanvragen. Dat staat in de Wet natuurbescherming. Daarin staat dat activiteiten en projecten de beschermde natuur niet mogen verslechteren. Hieronder leest u hoe dat in zijn werk gaat.

Meer informatie en aanvragen vergunning

Er kan sprake zijn van vergunningplicht als er bij een project stikstof vrijkomt. Het berekenen van de stikstofuitstoot is onderdeel van de vergunningaanvraag. Deze berekening kunt u maken met behulp van de AERIUS Calculator.

AERIUS Calculator is het wettelijk voorgeschreven rekeninstrument om de stikstofneerslag van projecten in Natura 2000-gebieden te berekenen, en is een hulpmiddel voor vergunningverlening. AERIUS Monitor geeft informatie over de stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden en de mate van overbelasting van de stikstofgevoelige natuur in deze natuurgebieden.

Let op: AERIUS wordt regelmatig bijgewerkt. Hierdoor kan het zijn dat u tijdens het aanvraagproces de berekeningen moet aanpassen en deze (opnieuw) moet toevoegen aan de aanvraag.

5 oktober 2023

Het rekeninstrument AERIUS Calculator en AERIUS Monitor zijn op 5 oktober geactualiseerd naar versie 2023. Initiatiefnemers en overheden kunnen vanaf dit moment een berekening uitvoeren gebaseerd op de meest actuele cijfers en kennis. Vanaf 5 oktober is AERIUS Calculator versie 2023 in de Regeling natuurbescherming voorgeschreven als het te gebruiken instrument voor toestemmingverlening.

Regelmatig komen nieuwe gegevens over de uitstoot en verspreiding van stikstof beschikbaar. Het RIVM verwerkt elk jaar deze nieuwste gegevens en inzichten in AERIUS om ervoor te zorgen dat bij onder meer toestemmingverlening uit wordt gegaan van actuele gegevens over uitstoot en depositie van stikstof. Ook worden nieuwe inzichten in modelberekeningen verwerkt.

Gegevens over en inzichten in bijvoorbeeld emissiebronnen, habitattypen of leefgebieden in natuurgebieden en rekenmodellen ontwikkelen zich voortdurend. Deze data komt behalve van het RIVM, van kennisinstituten als het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), TNO en de Universiteit Wageningen (WUR). De natuurgegevens worden beschikbaar gesteld door de ministeries en provincies.

Wat betekent de actualisatie voor de vergunningverlening? 

Voor initiatiefnemers zal de uitkomst van de berekeningen met AERIUS Calculator 2023 mogelijk anders zijn dan bij doorrekenen met oudere versies. Vanaf 5 oktober 2023 is AERIUS Calculator versie 2023 in de Regeling natuurbescherming voorgeschreven als het te gebruiken instrument voor toestemmingverlening. Bij lopende vergunningsprocedures zal door deze wijziging een nieuwe berekening uitgevoerd moeten worden. Deze nieuwe berekening geeft mogelijk andere resultaten. 

Meer informatie

• Alle documenten zoals handleidingen en factsheets over de release van Calculator en Monitor 2023 vindt u in het nieuwsbericht AERIUS Calculator geactualiseerd op de website Aanpak Stikstof. 
• Voor meer informatie over Aerius kunt u ook terecht bij de Helpdesk Stikstof en Natura 2000 van BIJ12 
• Voor overige vragen kunt u contact opnemen met landelijkgebied@provincie-utrecht.nl 

De vergunningaanvragen met emissiearme stalsystemen staan tijdelijk in de wacht.  Ga naar het Loket op deze website voor meer informatie over de vergunningaanvragen voor emissiearme stalsystemen. 

Op 29 mei 2019 keurde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State het Programma Aanpak Stikstof (PAS) af. In dit programma waren maatregelen opgenomen om de natuur te verbeteren en de neerslag van stikstof te verminderen. De inzet was om daarmee op tijd de wettelijke natuurdoelen te behalen. Vanuit dat uitgangspunt werden binnen het programma vergunningen voor nieuwe activiteiten en projecten verleend. Projecten met weinig neerslag van stikstof werden zonder vergunning toegestaan.

Nadat er bezwaren werden ingediend op PAS-vergunningen, heeft de Raad van State de vergunningen en het PAS getoetst aan de Wet natuurbescherming en de Europese Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn. Belangrijk uitgangspunt daarin is dat als een nieuwe activiteit of een project wordt toegestaan, vooraf voldoende vast moet staan dat de beschermde natuur daar niet door verslechtert. De Raad van State concludeerde dat met het PAS niet genoeg werd aangetoond dat er geen verslechteringen van de beschermde natuur optreden. Omdat het daardoor in strijd is met de wet, heeft de Raad van State het PAS afgekeurd. Sindsdien kon het PAS niet meer gebruikt worden om nieuwe activiteiten en projecten toe te staan.

Voor ondernemers die onder het PAS een zogenaamde PAS-melding hebben gedaan en nu alsnog een natuurvergunning nodig zouden kunnen hebben, is een landelijk legalisatieprogramma opgezet. Meer informatie daarover staat op de website van de Rijksoverheid.

Voor het bouwen van woningen of het starten van een andere activiteit die stikstofuitstoot veroorzaakt, is een natuurvergunning nodig. Met het wegvallen van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) is dit moeilijker geworden. Extern salderen geeft initiatiefnemers de mogelijkheid om, door het overnemen van saldo bij een ander, ruimte te creëren voor nieuwe economische activiteiten of woningbouw.

De provincie Utrecht heeft per 21 februari 2023 nieuwe beleidsregels vastgesteld waarmee de mogelijkheden rondom extern salderen verruimd worden. Deze beleidsregels zijn gebaseerd op de "standaard" beleidsregels zoals deze door het Interprovinciaal Overleg (IPO) zijn geformuleerd. Deze regels gelden al in de andere provincies in Nederland. Met het vaststellen van de nieuwe beleidsregels voor extern salderen ontstaat meer ruimte om maatschappelijke ontwikkelingen perspectief te bieden op een vergunning.

Wat is extern salderen?

Extern salderen is het overnemen van stikstofruimte van een bedrijf dat geheel of gedeeltelijk stopt. Stel: u wilt als ondernemer uw bedrijf uitbreiden. Dan mag u, ondanks die uitbreiding, niet meer depositie veroorzaken op stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden. Als dit niet mogelijk is via intern salderen (het oplossen van extra stikstofuitstoot binnen uw project of activiteit), dan kunt u dit oplossen door bijvoorbeeld een bedrijf op te kopen van een ondernemer die stopt. U kunt dan de stikstofemissie van dat bedrijf overnemen en daar tot 70 procent van gebruiken. U lost daarmee het probleem van extra stikstofuitstoot buiten uw project of activiteit op. De overige 30 procent gaat terug naar de natuur.

Stikstofruimte aanbieden of kopen

Heeft u het voornemen om extern te salderen? Dan gaan wij graag met u in gesprek. U kunt contact met ons opnemen via landelijkgebied@provincie-utrecht.nl

Utrechtse Depositiebank

Naast het een-op-een extern salderen is het nu ook mogelijk om door middel van de Utrechtse Depositiebank “uitgesteld” extern te salderen. Via de bank kunt u depositieruimte inbrengen om op een later moment deze ruimte via de vergunning  op grond van de Wet natuurbescherming (ook wel bekend als de “natuurvergunning”) toebedeeld te krijgen voor uw project. U brengt zelf de benodigde depositieruimte in. Mocht het u - ondanks alle inspanningen - niet lukken om stikstofruimte te vinden, dan kan de bank u eventueel helpen om de vergunning kloppend te krijgen (mits voldoende vulling in de bank opgenomen is).

We werken momenteel aan het beleidskader voor de Utrechtse Depositiebank. Tot die tijd kunnen we nog geen ruimte toedelen aan projecten. We kunnen wel alvast de bank vullen met depositieruimte. Aanbieders van stikstofruimte nodigen we uit om zich alvast te melden via landelijkgebied@provincie-utrecht.nl. Mogelijk kunnen we uw depositieruimte reserveren voor het gebiedsproces of inzetten voor het versnellen van het legaliseren van PAS-melders.

Meer weten?

• Meer over extern salderen leest u op de website van Bij12.nl.
• Lees de Beleidsregels Salderen provincie Utrecht 2024.
• en de bekendmaking hiervan in het Provinciaal blad.