Kleine landschapselementen

De provincie Utrecht vindt het belangrijk dat kleine landschapselementen worden behouden, hersteld, beschermd en aangelegd. Ze zijn van grote waarde voor de kwaliteit van onze leefomgeving. Er zijn daarom verschillende subsidiemogelijkheden.

Landschappelijke en recreatieve waarde

Kleine landschapselementen zijn in het verleden vooral aangelegd omdat ze nuttig waren. Ze dienden bijvoorbeeld als vee- of waterkering of voor de productie van hout of fruit. Zo vind je in het lagergelegen westen van de provincie meer knotwilgen en in het oosten meer houtwallen. Kleine landschapselementen zijn daarmee van belangrijke cultuurhistorische waarde en dragen bij aan de uitstraling en identiteit van onze gevarieerde Utrechtse landschappen. Ze maken onze regio aantrekkelijk om te wonen, te recreëren en te ontspannen. Vele recreanten genieten van het landschap bij hun wandel-, fiets- en vaartochten in onze provincie.

Versterking biodiversiteit

Landschapselementen vormen in het landelijk gebied een netwerk van water en groen dat natuurgebieden met elkaar verbindt. Daardoor kunnen planten en dieren zich verplaatsen van het ene naar het andere gebied. In de landschapselementen is ruimte voor dieren om te schuilen, te nestelen en te eten. Dit is belangrijk voor de biodiversiteit.

Nuttig

Ook zijn kleine landschapselementen nuttig. Er leven bijvoorbeeld dieren in die plaaginsecten of bladluizen in gewassen bestrijden. En bijen en hommels die helpen om gewassen te bestuiven. Beplanting zorgt voor het breken van wind en geeft verkoeling voor vee in warme zomers. Ook het belang van bomen voor het vastleggen van CO2 is een factor die steeds meer aandacht krijgt.

Voor de aanleg en het herstel van kleine landschapselementen zijn er verschillende subsidiemogelijkheden:

• Aanleg en herstel van kleine landschapselementen in gebieden die begrensd zijn als natuur en als leefgebied droge dooradering, zoals beschreven in het Natuurbeheerplan;
• Aanleg van kleine landschapselementen met functieverandering van grond voor een beperkt aantal houtige landschapselementen en nog niet voor natuurvriendelijke oevers. De regeling is alleen bestemd voor agrarische gronden die minimaal vijf jaar aantoonbaar ingeschreven staan bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). 

In 22 gemeenten kunt u gebruikmaken van ondersteuning. De subsidies verlopen via de agrarische collectieven die meedoen aan het Platform Groenblauwe Dooradering: zij kunnen de subsidie aanvragen en zij ontzorgen deelnemers, ook wel eindbegunstigden genoemd, die een landschapselement willen aanleggen of herstellen. 

• Voor de aanleg en het herstel van kleine landschapselementen binnen het Natuurnetwerk Nederland kunt u in alle gemeenten gebruikmaken van de Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap (SKNL). Deze subsidie geldt voor natuurterreinen en landbouwgebieden en niet voor stedelijk groen en erfbeplanting. Heeft u vragen over SKNL? Neem dan contact op met de provincie Utrecht via steunpuntnatuur@provincie-utrecht.nl.

De provincie stimuleert het beheer en behoud van kleine landschapselementen. Hiervoor is in de hele provincie subsidie mogelijk via de regeling voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Deze regeling loopt via de agrarische collectieven. Wilt u hiervan gebruik maken? Neem dan contact op met het agrarisch collectief in uw gebied.

• ANV De Hollandse Venen
• BoerenNatuur Utrecht Oost
• BoerenNatuur Rijn, Vecht en Venen
• Collectief Lopikerwaard
• Collectief Alblasserwaard/Vijfheerenlanden
• Collectief Eemland
• Vereniging Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer Rijn & Gouwe Wiericke

Voor landschapselementen in natuurgebieden, zie de Subsidieregeling Natuur en Landschap.

De provincie beschermt de meest waardevolle kleine landschapselementen via de Omgevingsverordening.

Beschermde kleine landschapselementen op de kaart

Kleine landschapselementen zijn belangrijk voor het landschap en de natuur in de provincie Utrecht. En daarmee voor een gezonde en prettige leefomgeving. Daarom inventariseren we periodiek hoe ze eraan toe zijn. Kleine landschapselementen zijn echter niet alleen belangrijk, ze zijn ook kwetsbaar. Bijzondere bomen, struiken en bosjes worden gekapt, poeltjes gedempt, er ontstaan "gaten in het landschap" en de kleine landschapselementen die overblijven, zijn er niet altijd goed aan toe.

Om deze neerwaartse trend te stoppen, heeft de provincie Utrecht een Waardenkaart beschermde kleine landschapselementen gemaakt. Op deze kaart staan de beschermde kleine landschapselementen die niet meer beschadigd of vernietigd mogen worden. Op deze manier beschermen we samen de landschappelijke en natuurlijke waarden in de provincie Utrecht.

Wat houdt deze beschermde status in?

Als grondeigenaar (en/of de eventuele huurder/pachter) zorgt u ervoor dat het beschermde kleine landschapselement niet beschadigd of vernield wordt, geeft u het beschermd klein landschapselement het noodzakelijk onderhoud en zorgt u ervoor dat het in goede staat blijft. En natuurlijk kunt u het hout dat vrijkomt uit onderhoud naar eigen inzicht blijven gebruiken, bijvoorbeeld als energiehout. Meer informatie hierover vindt u in de Omgevingsverordening.

Mag een beschermd klein landschapselement dan helemaal niet gesnoeid of verwijderd worden?

Ja zeker wel, in de volgende situaties:

1. Op grond van de Plantgezondheidswet of ter bestrijding van boomziekten;
2. Voor noodzakelijk onderhoud gericht op de kwaliteitsverbetering of de duurzame instandhouding van het kleine landschapselement;
3. Voor periodiek onderhoud van griend- en hakhout zodat dit duurzaam behouden blijft.

Gaat het niet om een van de bovenstaande situaties, maar is het om dringende redenen toch noodzakelijk het beschermd klein landschapselement bovengronds of ondergronds te vellen, rooien, beschadigen, vernielen, vernietigen, bewerken of gebruiken op een wijze waardoor het beschermd klein landschapselement ontsierd wordt of het voortbestaan direct of op de langere termijn in gevaar gebracht wordt?

Dan meldt de grondeigenaar (of de door de grondeigenaar gemachtigde huurder/pachter van het perceel) dit via het Omgevingsloket (formulier Activiteiten met beschermd klein landschapselement – Melding (Provincie)). We bekijken de melding en indien nodig geven we voorwaarden mee waaronder de handelingen toch mogelijk zijn.

De precieze regelgeving voor beschermde kleine landschapselementen vindt u in de Omgevingsverordening. Het beheren, aanleggen en herstellen van beschermde kleine landschapselementen kan eventueel met subsidie van de provincie.

Niet eens met de beschermde status van het kleine landschapselement?

Is de grondeigenaar het niet eens met de beschermde status van het kleine landschapselement? Dan is het mogelijk bij de provincie Utrecht een onderbouwd verzoek in te dienen om de beschermde status op te heffen. Stemmen we in met het verzoek, dan wordt dit meegenomen in het ontwerp van de wijziging van de Omgevingsverordening.

Meer weten over de beschermde status van kleine landschapselementen?

Neem dan contact op met de collega’s van het team Vergunningverlening Natuur en Landschap via servicebureau@provincie-utrecht.nl.

In het Platform Groenblauwe Dooradering (Platform GBDA) werken meerdere partijen samen aan een aantrekkelijk landschap voor mensen, planten en dieren in de provincie Utrecht. Het doel van het platform is om de aanleg en het herstel van gebiedseigen landschapselementen zoals poelen, houtwallen en knotwilgen te stimuleren. 

In 2017 is het samenwerkingsverband onder de naam Platform kleine landschapselementen opgericht op initiatief van de provincie Utrecht. Inmiddels is het Platform uitgegroeid van 9 naar 32 partijen, en is de naam gewijzigd in Platform Groenblauwe Dooradering. Deze naam sluit beter aan bij het doel van de provincie Utrecht om, naast aandacht voor bomen en struiken, ook meer aandacht te besteden aan de kwaliteit van oevers en sloten. De zogenoemde blauwe dooradering. Ook het ecologisch beheren van bijvoorbeeld bermen en dijken krijgt meer aandacht, deze zijn onderdeel van de groene dooradering. 

Deelnemers

De huidige partijen zijn:

De gemeenten:

• Amersfoort
• De Bilt 
• Bunnik
• Bunschoten
• Eemnes
• Houten
• IJsselstein
• Leusden
• Lopik
• Montfoort
• Oudewater
• Renswoude
• Rhenen
• De Ronde Venen
• Soest
• Stichtse Vecht
• Utrechtse Heuvelrug
• Vijfheerenlanden
• Wijk bij Duurstede
• Woerden
• Woudenberg
• Zeist 

De agrarische collectieven:

• BoerenNatuur Utrecht Oost
• BoerenNatuur Natuur Rijn Vecht en Venen
• Collectief Ablasserwaard/Vijfheerenlanden
• Collectief Eemland
• Collectief Lopikerwaard

De waterschappen:

• Waterschap Amstel Gooi en Vecht
• Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

Overige partijen:

• Utrechts Particulier Grondbezit
• Landschap Erfgoed Utrecht
• Provincie Utrecht

Bekijk de deelnemende gemeenten en collectieven op de kaart

Doel

In het platform delen de partijen ervaringen en kennis. De agrarische collectieven ontzorgen grondeigenaren bij aanleg en herstel van kleine landschapselementen. Dit doen zij in samenwerking met de gemeenten. Ook zorgen ze voor beheercontracten via het agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb). De provincie geeft subsidie aan de agrarische collectieven om dit mogelijk te maken. Daarnaast heeft de provincie subsidie voor boeren die agroforestry (boslandbouw) willen aanleggen. Deze bomen en struiken dragen ook (deels) bij aan de groene dooradering. De gemeenten in het platform hebben ook middelen voor aanleg van kleine landschapselementen op bijvoorbeeld erven. De waterschappen stellen middelen ter beschikking voor het aanleggen van natuurvriendelijke oevers en stimuleren en financieren duurzaam agrarisch waterbeheer. Zo werken we samen aan een netwerk van groene en blauwe verbindingen.

Zelf een landschapselement aanleggen of herstellen?

Wilt u een landschapselement aanleggen of herstellen op het grondgebied van één van de deelnemende gemeenten? Neem dan contact op met het agrarische collectief in deze regio:

• Voor nieuwe elementen op het grondgebied van de gemeenten Bunnik, Houten, Utrechtse Heuvelrug, Renswoude, Wijk bij Duurstede, Woudenberg, Zeist, Soest, Leusden en De Bilt kunt u contact opnemen met BoerenNatuur Utrecht Oost via info@boerennatuurutrechtoost.nl. 
• Voor nieuwe elementen op het grondgebied van de gemeenten Rhenen, De Ronde Venen, Stichtse Vecht en Woerden kunt u contact opnemen met Jetske de Jong van BoerenNatuur Rijn Vecht en Venen via jetske@rijnvechtenvenen.nl.
• Voor nieuwe elementen op het grondgebied van de gemeente Vijfheerenlanden kunt u contact opnemen met het collectief Alblasserwaard/Vijfheerenlanden via info@collectief-av.nl.
• Voor nieuwe elementen op het grondgebied van de gemeenten Amersfoort, Bunschoten en Eemnes kunt u contact opnemen met Femke Kuijer van Collectief Eemland via femke.kuijer@collectiefeemland.nl. 
• Voor nieuwe elementen op het grondgebied van de gemeenten Lopik, Montfoort, Oudewater en IJsselstein kunt u contact opnemen met Collectief Lopikerwaard via info@anvlopikerwaard.nl.

Meer informatie

Voor meer informatie over het Platform Groenblauwe Dooradering kunt u contact met ons opnemen via platform.gbda@provincie-utrecht.nl. 

Landschapswijzer

Veel informatie over de verschillende landschapselementen in de provincie Utrecht en de landschappen en gebieden waarin ze thuishoren is te vinden in de Landschapswijzer, samengesteld door Landschap Erfgoed Utrecht in opdracht van het Platform Groenblauwe Dooradering.

Landschapsviewer

Er is een viewer gemaakt bij het Landschapsuitvoeringsplan van de Provincie Utrecht. Het Landschapsuitvoeringsplan heeft als doel om de herkenbaarheid van de verschillende Utrechtse Landschappen te versterken door gerichte ontwikkeling van landschapselementen ("groene dooradering"). Dit bevordert een hogere ruimtelijke kwaliteit en biodiversiteit in het landelijk gebied.

De viewer kan helpen bij de aanleg van deze kleine landschapselementen. Er zijn verschillende hulpkaarten in opgenomen, om een keuze te kunnen maken voor passende landschapselementen op de juiste locaties.

De viewer kan ook via Geo-Point bekeken worden.

In 2024 heeft de provincie Utrecht het Agroforestry Netwerk Utrecht opgericht, om boeren kennis te laten maken met deze vorm van natuurinclusieve landbouw. Het netwerk stimuleert boeren om hun land te voorzien van agroforestry en voedselbossen. Ook helpt het netwerk hen aan de juiste informatie, de wet- en regelgeving en de beschikbare subsidies. Informatie over de mogelijkheden van agroforestry is te vinden op de pagina Strategisch bosbeleid.